Μας έλεγαν κάποτε ότι παιδεία είναι ο κήπος κι όλοι εμείς τα λουλούδια της. Άλλα ανθίζουν, κι άλλα μαραίνονται, όλα όμως είναι στον κήπο. Η πρόσβαση στην εκπαίδευση είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Συνεπώς θα πρέπει να είναι ελεύθερη. Είναι σαφές ότι σε μια χώρα δημοκρατική, με θεσμούς σύγχρονους, που έχει αποφασίσει ότι ανήκει σε ένα ευρωπαϊκό και αστικό πλαίσιο η ελευθερία λειτουργεί σε κανονιστικό πλαίσιο που την διακρίνει από μια «κοινωνία ζούγκλας». Βάση αυτού του πλαισίου, είναι ή θα πρέπει να είναι το Σύνταγμα.
Στο άρθρο 16 του Συντάγματος μεταξύ πολλών άλλων αναφέρεται πως «η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου» (16.5) και πως «η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται (16.8)». Σύμφωνα με αυτό, στην Ελληνική Δημοκρατία δεν μπορεί να ιδρυθεί μη κρατικό/μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα πανεπιστήμιο, όπως τα γνωστότερα πανεπιστήμια στον κόσμο, ενώ απαγορεύεται η ίδρυση ιδιωτικού πανεπιστημίου έστω και αν αυτό θα αδειοδοτείται, θα έχει αυστηρά κριτήρια και ότι άλλο μπορεί να διασφαλίσει την ποιότητα σπουδών και πτυχίων.
Στην Ελλάδα δε, έχουμε προχωρήσει τόσο καθώς αναγνωρίζουμε τέτοια ιδρύματα του εξωτερικού, κατοχυρώνουμε με προϋποθέσεις τα επαγγελματικά δικαιώματα των αποφοίτων τους αλλά συνεχίζουμε να μην τα επιτρέπουμε εντός των συνόρων.
Παντού στον κόσμο έχει αποδειχθεί ότι ο συναγωνισμός μεταξύ των πανεπιστημίων έχει βελτιώσει την παρεχόμενη εκπαίδευση στα κρατικά πανεπιστήμια, την ποιότητα αλλά και τα έσοδα που μπορούν ασφαλώς να χρηματοδοτήσουν μεταξύ άλλων και την έρευνα στα δημόσια ιδρύματα. Η Ελλάδα είναι γνωστή παγκοσμίως για τις επιστήμες και τον πολιτισμό του αρχαίου της κόσμου. Θα μπορούσε κάλλιστα να αναδειχθεί σε περιφερειακό εκπαιδευτικό κόμβο, όπως έχει γίνει σε ένα βαθμό η Κύπρος. Που θα προσελκύει φοιτητές από άλλες χώρες, αλλά και που θα κρατά όσους συμπατριώτες μας δίχως επιλογή αναγκάζονται να σπουδάσουν στο εξωτερικό, πολλές φορές σε αμφιβόλου ποιότητας σχολές τις οποίες η χώρα μας αναγνωρίζει. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι σύμφωνα με την αρμόδια αρχή (ΑΔΙΠ) το 2017 σπούδαζαν σε άλλο κράτος 37.484 ελληνόπουλα, ενώ το 60% των Ελλήνων πανεπιστημιακών καθηγητών απασχολείται στο εξωτερικό.Η χώρας μας, δίνοντας εναλλακτική ή δικαίωμα στην επιλογή ασφαλώς με κριτήρια, μπορεί να προσελκύει ερευνητές και καθηγητές. Είναι άλλωστε δεδομένο ότι όπου παράγεται καινοτομία υπάρχει ανάπτυξη και δημιουργούνται δουλειές. Σε οικονομικούς όρους, η πατρίδα μας έχει χάσει άμεσο όφελος 1,8 δισ. ευρώ ετησίως σύμφωνα με μελέτη της Εθνικής Τράπεζας, ενώ το 2,5% του ΑΕΠ της Κύπρου προέρχεται από τον συγκεκριμένο κλάδο.
Το να σπουδάσει ή να εργαστεί κανείς σε πανεπιστήμιο του εξωτερικού θα πρέπει να είναι επιλογή. Όταν αυτό δεν συμβαίνει η χώρα στέλνει de facto τους νέους, κυρίως της μεσαίας τάξης στο εξωτερικό. Το brain drain είναι δραματικό στην Ελλάδα λόγω της κρίσης, υπήρχε πάντοτε όμως λόγω του μονοπωλιακού εκπαιδευτικού της συστήματος.
Η αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος μπήκε στην ατζέντα το 1986-1987, ενώ το 2006-2008, μαζί με το «νόμο Γιαννάκου» (ν. 3577/2007), αποτέλεσαν την τελευταία κατά τη γνώμη μου ιδεολογική μάχη στα πανεπιστήμια, με κινητοποιήσεις διάρκειας και έντασης που δεν έχουμε ξαναδεί ως σήμερα.
Ο νόμος πλαίσιο, όπως τον λέγαμε, ήταν ότι πιο ουσιαστικό και ορθολογικό είχε προχωρήσει ως τότε για την τριτοβάθμια στη χώρα, προθάλαμος ασφαλώς του μετέπειτα νόμου. Όσοι υπερασπιζόμενοι παράλληλα την αναθεώρηση του 16 και τον τότε νόμο τολμήσαμε να βγούμε μπροστά, είχαμε απέναντι ένα «παρανοϊκό» περιβάλλον που διαστρέβλωνε πλήρως την πραγματικότητα συνδέοντας ανακρίβειες και «χτίζοντας» συνθήματα. Σήμερα, τρεις δεκαετίες και κάτι μετά την πρώτη διατύπωση, μια δεκαετία και κάτι μετά τις κινητοποιήσεις, χάνουμε και την δεκαετία που ακολουθεί για να συζητάμε τα αυτονόητα. Με την πλειοψηφία της κοινωνίας στο πλευρό της, αλλά την πλειοψηφία της Βουλής απέναντι ο «κήπος της παιδείας» τείνει για άλλη μια φορά να γίνει «ένα απολιθωμένο δάσος».
