Στο Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας φυλάσσονται σε πρωτότυπη μορφή οι πρώτοι εκλογικοί κατάλογοι της Μακεδονίας και κατ΄ επέκταση της Ιερισσού, που συντάχθηκαν το 1914· 1,5 χρόνο μόλις από την απελευθέρωση[1]. Είναι ένα σπουδαίο αρχείο για την ιστορία της Ιερισσού αλλά και της κάθε οικογένειας ξεχωριστά, γιατί μέσα από αυτό (και τους εκλ. καταλόγους του 1927[2]) μπορούμε να παρακολουθήσουμε το γενεαλογικό δέντρο της κάθε οικογένειας, και την κοινωνική, την οικονομική και δημογραφική διάρθρωση του πληθυσμού της.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1910, η Ιερισσός εμφανίζεται ως ένας από τους εύρωστους πληθυσμιακά οικισμούς της Χαλκιδικής. Στην πρώτη απογραφή που διενεργήθηκε το 1913 από τη Στατιστική Υπηρεσία του Ελληνικού κράτους[3], ο πληθυσμός της ανέρχoνταν στους 2110 κατοίκους.
Οι εκλογικοί κατάλογοι καταρτίστηκαν για την εκλογική αναμέτρηση της 31ης Μαΐου του 1915. Δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο οι άρρενες κάτοικοι με ηλικία άνω του 21ου έτους. Δηλαδή από το σύνολο των κατοίκων δε φαίνεται στους εκλογικούς καταλόγους ο γυναικείος πληθυσμός, καθώς και άρρενες κάτω των 21 χρ.. Το σύνολο των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων είναι 706· δηλαδή το 1/3 περίπου του συνόλου των κατοίκων της Ιερισσού. Η κάθε σελίδα των καταλόγων χωρίζεται σε 6 στήλες: Αύξων αριθμός, Επώνυμο, Όνομα, Όνομα πατρός, Ηλικία, Επάγγελμα, Διαμονή. Ο νεότερος ψηφοφόρος είναι γεννηθείς το 1892 και ο γηραιότερος είναι ο Αστέριος Χασάπης του Δημητρίου, ετών 96, γεννηθείς το 1818· δηλαδή 3 χρόνια πριν την επανάσταση του 1821. Το έτος γέννησης του πατέρα του Δημητρίου, πρέπει να το υποθέσουμε με ασφάλεια πριν το 1800. Επίσης ο Δήμος Καραδήμος του Δημητρίου, ετών 91, είναι γεννηθείς το 1823, και ο Γεώργιος Καραμσαλής του Βασιλείου, ετών 86, είναι γεννηθείς το 1828. Βρίσκουμε επίσης ονόματα που μας θυμίζουν την πρόσφατη ιστορία του τόπου· όπως του προεστού της Ιερισσού κατά την Τουρκοκρατία Ιωάννη Μαρίνου του Αναγνώστη, γεννηθέντα το 1848. Ο πατέρας του, Αναγνώστης, ήταν γιος του γνωστού οπλαρχηγού της ελληνικής επανάστασης στη Χαλκιδική Στεριανού Μαρίνου.
Γελοιογραφία για τις εκλογές του 1915. Οι ψηφοφόροι έριχναν στη κάλπη μικρά σφαιρίδια. Από τη εκλογική αυτή μέθοδο βγήκαν οι φράσεις «καλό βόλι» και «θα το ρίξω δαγκωτό». Οι συγκεκριμένοι κατάλογοι χρησιμοποιήθηκαν πρώτη φορά σ’ αυτές τις εκλογές.
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο που μας δίνουν οι πρώτοι κατάλογοι, είναι τα επαγγέλματα. Από αυτά μπορούμε να εκμαιεύσουμε την οικονομική δραστηριότητα της κωμόπολης στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας και στη συνέχεια στα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης. Φυσικά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πολλές φορές η κύρια επαγγελματική κατάσταση ενός ατόμου ήταν ρευστή. Δηλαδή ένας καραβομαραγκός θα μπορούσε να ασχοληθεί παράλληλα με έπιπλα, ένας γεωργός με την κτηνοτροφία ή την υλοτομία, και το αντίθετο. Θα πρέπει να υποθέσουμε ότι πίσω από την πολυπληθέστερη επαγγελματική ομάδα που δηλώνεται ως «εργάτης», χαρακτηρίζονται άνθρωποι που δουλεύουν σε διάφορες εργασίες στα γύρω μετόχια της περιοχής ή είναι μισθωτοί σε διάφορους επαγγελματικούς κλάδους · π.χ. στην οικοδομή.
Βρίσκουμε συνολικά 48 κύριες επαγγελματικές δραστηριότητες (κάποιες σήμερα έχουν εξαφανιστεί και μαρτυρούν μια άλλη εποχή, π.χ. επάγγελμα οπλαρχηγός)!!! Αυτές είναι με αλφαβητική σειρά και αριθμό απασχολουμένων: αγιογράφοι 2, αγωγιάτες 34, αλιείς 64, αμαξηλάτες 1, αρτοποιοί 3, βαρελοποιοί 5, βαφείς 1, βυρσοδέψες 2, γανωτές 1, γεωργοί 119, δασοφύλακες 1, διδάσκαλοι 3, έμποροι 18, εργάτες 216, ζαχαροπλάστες 1, θερμαστές 1, καφεπώλες 4, κηπουροί 3, κουρείς 5, κρεοπώλες 11, κτηματίες 8, κτίστες 22, λεπτουργοί 2, μάγειρες 2, μαραγκοί 2, μελισσοτρόφοι 7, μεταπράτες 1, μυλωθροί 3, ναυπηγοί (καραβομαραγκοί) 10, ναύτες 12, ξενοδόχοι 4, ξυλοκόποι 2, ξυλουργοί 27, οδοντίατροι 1, οπλαρχηγοί 1, παντοπώλες 1, ποιμένες (κτηνοτρόφοι) 21, ράπτες 23, σαγματοποιοί 2, σαμαράδες 1, σιδηρουργοί 5, σχοινοποιοί 1, τηλεγραφητές 1, υλοτόμοι 4, υπάλληλοι 10, υποδηματοποιοί 16, φανοποιοί 1, χρωματιστές 1. Ανάμεσά τους υπάρχουν 20 άτομα που δε δηλώνουν επάγγελμα λόγω ίσως γήρατος ή άλλης αιτίας.
Πολλά από τα επώνυμα του 1914 σήμερα έχουν εξαφανιστεί, άλλα έχουν αλλάξει και κάποια αποδόθηκαν λάθος από τον γραφέα στη πρώτη αυτή, βιαστική ίσως, καταγραφή. Κάποιες φορές καταγραφόταν το παρατσούκλι, που ήταν με αυτό πιο γνωστό το άτομο στον οικισμό, και παγιωνόταν με αυτόν τον τρόπο ως κύριο όνομα. Π. χ. οι οικογένειες Λεμπίδα, Τσότα και Κασκέτη προέρχονται από την ίδια οικογένεια. Επίσης οι οικογένειες Κουτσούπη, Τζίτζου και Στέλιαρου, όπως και οι οικογένειες Παρθενιώτη, Ντάνη και Δάνη, κ.α.. Σε αυτές τις οικογένειες κυριάρχησαν ως κύρια ονόματά τους τα παρωνύμια. Στους εκλογικούς καταλόγους του 1927 βρίσκουμε μία περισσότερο προσεκτική απόδοση των ονομάτων. Π.χ., βρίσκουμε το επώνυμο «Τζίτζος», αλλά και το «Τζίτζιος», ή το «Καραμανώλας» αλλά και το «Καραμανώλης». Επώνυμα όπως το «Γκατζώνης», το βρίσκουμε ως «Κατζιώνης» το 1914 και το 1927 ως «Γκατζιώνης», το επώνυμο «Τριτιλίνης» το βρίσκουμε το 1927 ως «Τερτιλίνης», το «Δισλάς» του 1914, το βρίσκουμε το 1927 ως «Δισλής» και σήμερα το γνωρίζουμε ως «Δεσλής» κτλ.
Τέλος, θα παρατηρήσουμε καταγεγραμμένα 30 Αρμένικα ονόματα, όπως τα: Αγαπανιάν, Αρεβιάν, Ζεκονιάν, Τοπαλιάν, κτλ. Υποθέτουμε ότι μία ομάδα Αρμενίων εγκαταστάθηκε για μικρό χρονικό διάστημα στη περιοχή λόγω των διωγμών τους από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Γι’ αυτόν το λόγο δεν άφησαν μαρτυρίες στη συλλογική μνήμη των κατοίκων.
Παραθέτουμε στην αρχική τους μορφή τους πρώτους αυτούς εκλογικούς καταλόγους της Ιερισσού:
[1] Η απελευθέρωση της Ιερισσού έγινε στις 2 Νοεμβρίου του 1912.
[2] Θα δημοσιευτούν σε επόμενη περιοδική έκδοση.
[3] Μαρία Λιλιμπάκη Σπυροπούλου, Χαλκιδική, η εξέλιξη του οικιστικού δικτύου κατά την περίοδο 1912-1960, έκδοση Ν.Ε.Λ.Ε. Χαλκιδικής, σ. 23.
Κείμενο: ΧΡΗΣΤΟΣ Μ. ΚΑΡΑΣΤΕΡΓΙΟΣ – Δημοσιεύθηκε στο 18ο τεύχος του περιοδικού «Κύτταρο Ιερισσού», σ. 34.
