άλλα είν’ τ’άλλα τα μεγάλα, κι άλλο της Παρασκευής το γάλα…
Σήμερα γιορτάζει η Αγία Παρασκευή…
Κατά πως τα λέει η παράδοση είναι η Αγία στη χάρη της οποίας, προσεύχονται όλοι όταν αντιμετωπίζουν πρόβλημα με τα μάτια τους.
Ποιο ήταν όμως το γεγονός εκείνο στη ζωή της που ταύτισε την Αγία με τα μάτια και τα προβλήματα τους;
Σύμφωνα με τους ιστορικούς, γεννήθηκε στη Ρώμη το 117μ.Χ. Οι γονείς της ήταν Χριστιανοί Σε κάποιες καταγεγραμμένες βιογραφίες της, αναφέρεται πως οι γονείς της την ονόμασαν Παρασκευή γιατί γεννήθηκε εκείνη τη μέρα.
Παρά το γεγονός πως εκείνη την εποχή δεν ήταν ότι πιο εύκολο να ακολουθεί κάποιος την «νέα θρησκεία», οι γονείς της την ανέθρεψαν με βάση την χριστιανική διδασκαλία.
Όταν εκείνοι έφυγαν από τη ζωή, η νεαρή τότε Παρασκευή, πούλησε όλη την περιουσία της για να την διανείμει στους Χριστιανούς που ζούσαν στην περιοχή.
Λέγεται πως η ίδια ακολούθησε ομάδες ιεραποστόλων που κήρυτταν τον Χριστιανισμό στους ειδωλολάτρες της εποχής, κάτι το οποίο είχε σαν αποτέλεσμα τη σύλληψη της.
Η Παρασκευή οδηγήθηκε ενώπιον του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αντωνίνου προκειμένου να δώσει εξηγήσεις για την δράση της.
Εκεί αφού και η ίδια παραδέχθηκε πως δεν ακολουθεί την επίσημη θρησκεία αλλά την χριστιανική, της ζητήθηκε να δηλώσει άρνηση και να επιστρέψει στην θρησκεία των ειδώλων.
Η Παρασκευή αρνήθηκε κάτι το οποίο είχε σαν αποτέλεσμα να υποστεί μια σειρά από σκληρά βασανιστήρια, από τα οποία παραδόξως έβγαινε αλώβητη.
Η Αγία Παρασκευή και τα μάτια
Ένα από τα βασανιστήρια που υπέστη ήταν αυτό της πυρακτωμένης περικεφαλαίας. Της τοποθέτησαν δηλαδή στο κεφάλι μια περικεφαλαία την οποία προηγουμένως είχαν πυρακτώσει.
Πρόκειται για ένα από τα σκληρότερα βασανιστήρια εκείνης της εποχής που είχε σαν αποτέλεσμα αργό και βασανιστικό θάνατο.
Σύμφωνα με τους βιογράφους της, η Παρασκευή δεν έπαθε το παραμικρό. Επόμενη κίνηση ήταν να την ρίξουν σε ένα καζάνι όπου έβραζε πίσσα.
Κι όμως, η νεαρή κοπέλα βγήκε χωρίς κανένα έγκαυμα. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να εντυπωσιαστεί τόσο ο Αυτοκράτορας που θεωρώντας ότι κάτι δεν έχει γίνει σωστά, ζήτησε να ρίξουν πάνω του πίσσα για να διαπιστώσει και ο ίδιος.
Κάποιες σταγόνες πίσσας έπεσαν στα μάτια του με αποτέλεσμα ο ίδιος να τυφλωθεί επιτόπου.
Την ίδια στιγμή, έχοντας πεισθεί με τον πλέον επώδυνο τρόπο πως η Παρασκευή πέρασε πράγματι το μαρτύριο χωρίς να πάθει κάτι, ο Αυτοκράτορας ζήτησε να ακολουθήσει κι εκείνος την χριστιανική πίστη.
Τότε η Παρασκευή προσευχήθηκε στον Θεό και κατά την βιογραφία της, τα μάτια του αυτοκράτορα γιατρεύτηκαν. Με βάση αυτήν την αναφορά στον βίο της, οι χριστιανοί σε όλο τον κόσμο και ειδικά οι Ορθόδοξοι Έλληνες θεωρούν την Αγία Παρασκευή προστάτιδα των ματιών.
Γι αυτό και τα περισσότερα τάματα που βρίσκονται κρεμασμένα στις εικόνες της είναι χρυσά ή ασημένια μάτια.
Η Παρασκευή θανατώθηκε δι’ αποκεφαλισμού.
Η Αγία και η παράδοση..
“Την αγία Παρασκευή την είχαν πιάσει οι Οβριοί, γιατί πίστευε στο Χριστό. Τη βασανίζανε με πολλά μαρτύρια για να της γυρίσουν τα μυαλά, μα κείνη τα υπόμενε όλα και δεν πάθαινε τίποτα.
Τότε ο βασιλιάς πρόσταξε να τη ρίξουν μέσα σ’ένα καζάνι πού’βραζε πίσσα για να πεθάνει. Η αγία Παρασκευή πρόφταξε κι έκανε το σταυρό της κι εκείνη την ώρα πού’πεσε μες στην πίσσα, πέταξε ένας χόχλος και μπήκε στου βασιλιά το μάτι και στραβώθηκε. Τότε ο βασιλιάς φώναξε “σώσε με αγία Παρασκευή”.
Και μεμιάς πετάχτηκε έξω η αγία Παρασκευή ζωντανή, σταύρωσε τα μάτια του βασιλιά και τον έγιανε.
Από τότε ο βασιλιάς της έδωσε την άδεια να γυρίζει και να γιατρεύει τον κόσμο. Και μ’ένα σταυρό στο χέρι γύριζε η αγία Παρασκευή χρόνια, ίσαμε που γέρασε, και γιάτρευε τον κόσμο.”
…παράδοση στη Μυτιλήνη (“Οι δώδεκα μήνες, τα λαογραφικά”, Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος”):
ένα άλλο ταξίδι από τον λαογράφο μας Βασίλη Λαμνάτο (“Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαούς μας”) με την πένα του:
“Την ημέρα της γιορτής της Αγίας Παρασκευής γίνονται λαϊκά πανηγύρια σε πολλά διαμερίσματα της χώρας μας, όπου αναζωογονούνται οι παλιές συνήθειες και συνεχίζεται η παραδοσιακή πορεία των λαϊκών μας χορών και τραγουδιών. Εκεί μαζεύονται στις εκκλησιές της Αγίας, απ’την παραμονής της γιορτής, άνθρωποι λατρευτές, που κατοικούν πιο μακριά απ’τους κοντινούς, κι αισθάνονται πραγματικά ιερό το προσκύνημα κι ανάγκη τη λατρεία της βασανισμένης Αγίας. Συγκεντρώνονται, κάθονται, κουβεντιάζουν διάφορα, προσκυνούν, λειτουργούνται κι ύστερα κοιμούνται λίγο. Το πρωί να, φτάνουν κι άλλοι πολλοί απ’τα γειτονικά χωριά κι όλοι ανταμώνονται μπροστά στις πόρτες των εκκλησιών και μοναστηριών. Μαζί τους κουβαλούν και τα “τάματα”‘ αρνιά, κατσίκια, κότες, γουρούνια και καμιά βολά και μουλάρια ή άλογα, βόδια, ανάλογα με το τάξιμο τ’ανθρώπου και το ευεργέτημα της Αγίας Παρασκευής, για τη θεραπεία, το γλιτωμό και την ανάρρωσή του. Θα ιδείς ακόμα και ξυπόλητους νά’ρχονται όσοι δεν έχουν ανταλλάγματα και δωσίματα για την Αγία.
Για την Αγία Παρασκευή οι τσοπάνηδες λένε πως την ημέρα της γιορτής της βλέπουν ασπροφορεμένες κοπέλες να τρέχουν μέσα στα λόγγα, χαρούμενες και γελαστές με την Αγία στη μέση, που ξεχωρίζει και λάμπει απ’όλες σαν αληθινό αστέρι, γιομάτη θεϊκή ομορφιά και παραδεισένια όψη. Πολλοί τσοπάνηδες στη Ρούμελη και στο Μωριά μολογάνε πως την έχουν δει και μοναχή της να γυρίζει στους λόγγους την ημέρα της γιορτής της, ασπροντυμένη με φωτοστέφανο στο κεφάλι.”
Ο Γεώργιος Μέγας (“Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας”), μάλιστα, καταγράφει κι άλλα έθιμα, με ρίζες αρχέγονες, που είχαν υιοθετηθεί κατά τη μέρα του εορτασμού της αγίας. Συγκεκριμένα: “Ακόμη η θυσία πετεινού κοντά στο αγίασμα της Αγίας στην Αγχίαλο αποτελεί υπόλειμμα της αρχαίας λατρείας.[…] Και οι κάτοικοι της Αγχιάλου “όσοι είχανε άρρωστο τον πήγαιναν στην Αλικαριά, στο αγίασμα της αγίας Παρασκευής, έσκαφταν λάκκο, τον έκαιγαν με ξύλα για να ζεσταθεί, έβαζαν μέσα τον άρρωστο ντυλιγμένο με πάπλωμα για να ιδρώσει κι έσφαζαν ταυτόχρονα πετεινό” (Λαογρ.ΙΓ’112,49). Είναι γνωστό, ότι όσοι προσφεύγανε τον παλιό καιρό στα Ασκληπιεία θυσίαζαν στον Ασκληπιό πετεινό.”
Επιπλέον, αναφέρει: “Η αφοσίωση τέλος στην Αγία φτάνει ορισμένες φορές ως την έκσταση ή τον ενθουσιασμό και είναι γνωστή ως “τρέλα του Βαθυού” η κατάσταση της θεοληψίας, στην οποία περιέρχονται γυναίκες του χωριού Βαθύ της Κυζίκου την ημέρα αυτή’ :”πιάνονταν απ’τις εικόνες στο τέμπλο και χτυπιώνταν στο κεφάλι, στο στηθος ξεμαλλιάρες κι έλεγαν: Σώσε μας, αγία Παρασκευή. Ήμαρτον, σώσε μας! Έτσι τις έπιανεν η τρέλα, έπαιρναν τις εικόνες και αρκουδώντας, σαν τα μικρά παιδιά, τριγύριζαν στο χωριό, πήγαιναν και σ’άλλα χωριά αρκουδώντας.”
Ακόμη, ο Δημήτριος Λουκάτος (“Τα καλοκαιρινά”), μας πληροφορεί πως σε πολλές νεοελληνικές παραδόσεις η αγία Παρασκευή παρουσιάζεται και ως δρακοντοκτόνος, και μας μεταφέρει μια από αυτές: “Αφηγούνται π.χ. στην Ήπειρο, ότι σ’ένα πανηγύρι κάποτε, εκεί που χόρευαν τα παλικάρια με τις κοπέλες, βγήκε ξαφνικά ένας δράκος (δράκοντας;) κι άρπαξε την πιο όμορφη κόρη. Αυτό ξανάγινε και τον επόμενο χρόνο, κι οι χωριανοί είπαν να σταματήσουν τα πανηγύρια. Παρουσιάστηκε όμως στον ύπνο τους η αγία Παρασκευή και τους έδωσε θάρρος. Έκαμαν το πανηγύρι κι ήρθε η ίδια η Αγία και πιάστηκε στο χορό, με τις άλλες κοπέλες. Και την ώρα που πλησίαζε ο δράκος πήδησε κατά πάνω του, τον κυνήγησε και τον επέτρωσε. (Δείχνουν στα Τζουμέρκα, προς την Άρτα, μια σπηλιά, που λέγεται Δρακότρυπα, απ’όπου στάζει αγίασμα, κι έχουν χτίσει πλάι της εκκλησία της Αγ.Παρασκευής). Η παράδοση δεν είναι άσχετη με το συναξάρι της αγίας (που κι εκείνο επηρεάστηκε από τους παλιούς ελληνικούς θρύλους), ότι την έστειλαν οι διώκτες της έξω από την πόλη να την καταβροχθίσει δράκοντας, αλλά εκείνη άφοβη, και με μόνο όπλο το σημείο του σταυρού, τον έσκασε.”
Από ορισμένους, όμως, θεωρείται και σκληρή τιμωρός, η αγία Παρασκευή, για όσους δεν τιμούν την εορτή της. Σ’αυτές τις παραδόσεις υπάρχει και μια σύνδεση ή και σύγχυση με την ημέρα Παρασκευή (ή και τη Μεγάλη Παρασκευή της Μεγαλοβδομάδος), αλλά και με τη νύχτα της Πέμπτης προς ξημέρωμα Παρασκευής. Τέτοιες παραδόσεις μας διασώζει ο Νικόλαος Πολίτης “Παραδόσεις”
