Η έκθεση φωτίζει τις άγνωστες πτυχές της Ιστορίας εκείνης της εποχής μέχρι την εκλογή της κυβέρνησης Τσίπρα και την στροφή 180 μοιρών που έκανε το 2015. «Τον Ιούνιο του 2015 το Grexit ήταν πολύ, πολύ κοντά» αποκαλύπτει ο Κλάους Ρέγκλινγκ.
Η ιστορία «από μέσα»
Τα γεγονότα εκείνα, όπως καταγράφονται στην σελίδα 200 της επετειακής έκδοσης του ESM, έχουν ως εξής:
«Το 2013 και το α΄ εξάμηνο του 2014 το 2ο Πρόγραμμα κινήθηκε εν πολλοίς όπως είχε σχεδιαστεί. Το 2013 ο EFSF εκταμίευσε 8 δόσεις στην Ελλάδα συνολικού ύψους 25,3 δισ. ευρώ και για λίγο το 2014 οι προοπτικές της Ελλάδας φαίνονταν να βελτιώνονται. Το ΑΕΠ αυξήθηκε 0,7% και κινήθηκε θετικά για πρώτη φορά από το 2007. Οι αποδόσεις των δεκαετών ομολόγων σταθεροποιήθηκαν γύρω στο 6% το καλοκαίρι του 2014. Η κυβέρνηση προέβη σε προσεκτική επιστροφή στις αγορές σε δύο περιπτώσεις ενώ ανακοίνωσε θεαματική βελτίωση του προϋπολογισμού. Εν τω μεταξύ, οι τράπεζες αύξησαν το ιδιωτικό τους κεφάλαιο και εξέδωσαν ομόλογα. Στις αρχές του 2014, η Επιτροπή δήλωσε ότι η Ελλάδα είχε επιτύχει ένα πρωτογενές πλεόνασμα ύψους 1,2 δισ. Ευρώ το 2013 ως αποτέλεσμα της δημοσιονομικής αναδιάρθρωσής της.
Περί τα μέσα του 2014, η Ελλάδα έδειχνε να έχει την ευκαιρία να ολοκληρώσει το πρόγραμμά της, όπως η Ιρλανδία και η Πορτογαλία (“seemed to have a chance of wrapping up its programme, as both Ireland and Portugal had done”).
«Σε κάποιο σημείο φαινόταν να μπορούν να βγουν, θα μπορούσαν να λάβουν μία πιστωτική γραμμή και η ανάπτυξη είχε επιστρέψει» δηλώνει χαρακτηριστικά ο επικεφαλής οικονομολόγος του Ευρωπαϊκού Μχανισμού, Ρολφ Στράουχ.
Ωστόσο η δυναμική της μεταρρύθμισης επιβραδύνθηκε το δεύτερο εξάμηνο του έτους, καθώς η Ελλάδα «έπεσε» κάτω από το βάρος της πολιτικής αναταραχής και έξι χρόνων ύφεσης. Ο Στουρνάρας έγινε διοικητής της ελληνικής κεντρικής τράπεζας τον Ιούνιο του 2014 και αντικαταστάθηκε στο υπουργείο Οικονομικών από τον Γκίκα Χαρδούβελη.
Ο ρόλος του ΔΝΤ
Η Ελλάδα χρειάστηκε επίσης να πείσει το ΔΝΤ ότι τα οικονομικά του ήταν σε βιώσιμη πορεία για τουλάχιστον 12 μήνες, συνήθης απαίτηση για κάθε εκταμίευση από το ΔΝΤ. Το ΔΝΤ είχε μια διαφορετική προσέγγιση όσον αφορά τη διατηρησιμότητα του χρέους από τη ζώνη του ευρώ, αλλά εκείνη τη στιγμή τα θεσμικά όργανα της ζώνης του ευρώ δεν ήθελαν να ανατρέψουν την τάξη μέσα στην Τρόικα. Ως αποτέλεσμα, η ανασκόπηση δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, πράγμα που σημαίνει ότι οι βασικές εκταμιεύσεις δεν πραγματοποιήθηκαν.
«Το μεγαλύτερο λάθος έγινε το 2014». Αυτό επισημαίνει ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Γιάννης Στουρνάρας. «Ήταν μεγάλο λάθος το γεγονός ότι δεν έκλεισε η αξιολόγηση, εξαιτίας ενός δημοσιονομικού κενού λίγων εκατομμυρίων ευρώ», σχολιάζει …
…Όμως, ο Ρολφ Στράουχ του ΕΜΣ υπενθυμίζει ότι (…) «προς το δεύτερο εξάμηνο του 2014, η κυβέρνηση Σαμαρά είχε εξαντλήσει το πολιτικό της κεφάλαιο και ουσιαστικά δεν ήταν σε θέση να προχωρήσει σε οποιαδήποτε σημαντική διαρθρωτική μεταρρύθμιση. Ως εκ τούτου, η κυβέρνηση είχε πέσει κάτω από ορισμένα σημεία αναφοράς που συμφωνήθηκαν με το ΔΝΤ, τα οποία ουσιαστικά δεν ικανοποιήθηκαν. Από την ευρωπαϊκή πλευρά, το χάσμα απόδοσης ήταν μικρότερο, αλλά δεν περιοριζόταν μόνο στο ζήτημα του προϋπολογισμού.
Προς τα τέλη του έτους, ο Αντώνης Σαμαράς αισθανόταν πως δεν έχει πια την αναγκαία πολιτική στήριξη για τον τελευταίο γύρο περικοπών στον προϋπολογισμό και διαρθρωτικά μέτρα, που απαιτούνταν για να εξασφαλίσει την έγκριση της τρόικας.
Έχοντας να αντιμετωπίσει την μειωμένη στήριξη στο εσωτερικό, επεδίωξε μεγαλύτερη επιείκεια από τους Ευρωπαίους ηγέτες, αλλά αυτοί αρνήθηκαν να αφήσουν τις πολιτικές εξελίξεις να υπαγορεύσουν την πορεία της αξιολόγησης. Σε εκείνο το σημείο ο Σαμαράς δεν είχε άλλη επιλογή από το να πάει σε εκλογές, όπως αναφέρεται.
«Τον τελευταίο μήνα που ήταν στην εξουσία, ο Σαμαράς δεν μπορούσε πια να προωθεί το είδος των ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων που ζητούσαμε. Αυτό ήταν το αδιέξοδο» σημειώνει ο επικεφαλής οικονομολόγος του ESM, Ρολφ Στράουχ.
Έτσι στις 8 Δεκεμβρίου 2014 ο Έλληνας πρωθυπουργός ανακοίνωσε πρόωρη εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας. Η πολιτική αβεβαιότητα τρόμαξε τις αγορές, με το Χ.Α. να κάνει την βουτιά 12,78%, την μεγαλύτερη ημερήσια πτώση από το 1987. Η χρονιά έκλεισε με πολιτικό αδιέξοδο, καθώς η ελληνική βουλή απέτυχε να επιλέξει τον νέο πρόεδρο και η κυβέρνηση Σαμαρά κατέρρευσε.
Ρέγκλινγκ: Στο χείλος του γκρεμού η Ελλάδα το 2015
Στο σημείο αυτό η Έκθεση φιλοξενεί μια αναφορά του Κλάους Ρέγκλινγκ ότι «τον Ιούνιο του 2015, η Ελλάδα ήταν πολύ κοντά στο όριο. Το Grexit ήταν πολύ, πολύ κοντά, και είμαι πολύ χαρούμενος που στάθηκε δυνατό να αποφευχθεί».
Όπως αναφέρεται στη συνέχεια:
«Οι Έλληνες ψηφοφόροι, πικραμένοι από τις περικοπές των μισθών και των συντάξεων που απαιτούσε η Τρόικα, ζήτησαν αλλαγή μέσω του ΣΥΡΙΖΑ, του κόμματος υπό την ηγεσία του χαρισματικού νέου πολιτικού Αλέξη Τσίπρα. Έγινε πρωθυπουργός στις 26 Ιανουαρίου 2015, για ένα μήνα έμεινε στο δεύτερο πρόγραμμα διάσωσης και δεν υπήρχε προοπτική συμφωνίας για την τελική αξιολόγηση» αναφέρει η έκδοση του ESM.
«Αντί να σπεύσει σε διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές, όμως, ζύγισε τις επιλογές του. ΤοEurogroup αντιλήφθηκε ότι η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση χρειαζόταν χρόνο για μία νέα στρατηγική. Αλλά ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν αρχικά ανένδοτος στο να ζητήσει για μία παράταση του υφιστάμενου προγράμματος, καθώς η βασική του προεκλογική δέσμευση ήταν πως θα διώξει την τρόικα.
«Νομίζω πως η ελληνική κυβέρνηση τους πρώτου έξι μήνες προσπάθησε να αλλάξει την ατζέντα. Πίστευε πραγματικά ότι δεν μπορούσαμε να αγνοήσουμε τη λαϊκή ψήφο, που έλεγε ότι απαιτείται αλλαγή στην κατεύθυνση πολιτικής και προσπάθησε να το εξηγήσει στους Ευρωπαίους» δηλώνει ο υπουργός Οικονομικών, Ευκλείδης Τσακαλώτος. «Άξιζε ο κόπος να προσπαθήσουμε την αλλαγή. Όντως ήγειρε πολλά ζητήματα. Όμως πολλά από τα θέματα που θέσαμε τους πρώτους έξι μήνες, τώρα συζητιούνται πολύ σοβαρά» προσθέτει ο κύριος Τσακαλώτος….
…Η πολιτική αλλαγή σήμαινε το τέλος της εύθραυστης συνεργασίας με τους διεθνείς πιστωτές που είχε βοηθήσει στο να προχωρήσει το δεύτερο πρόγραμμα έως εκεί που έφτασε. Από την πλευρά των αρχών της Ευρωζώνης η Ελλάδα το πρώτο εξάμηνο του 2015 είχε γυρίσει την πλάτη της σε προηγούμενες συμφωνίες και έχασε το δρόμο της για την έξοδο από την κρίση.
«Οι ελληνικές αρχές αποφάσισαν να μην τηρήσουν πια τη συμφωνία με τους διεθνείς πιστωτές μετά τις εκλογές του 2015. Επομένως το ελληνικό πρόγραμμα στήριξης εκτροχιάστηκε πλήρως» αναφέρει ο τότε επικεφαλής του Eurogroup, Γερούν Ντάισελμπλουμ.
Όταν βρέθηκε για πρώτη φορά ενώπιον των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης ο τότε υπουργός, Γιάνης Βαρουφάκης, τάχθηκε υπέρ της αύξησης του κατώτατου μισθού, ήταν επιφυλακτικός απέναντι στις ιδιωτικοποιήσεις και ζήτησε ένα δάνειο- γέφυρα για να καλύψει τις ανάγκες της Ελλάδας για τους επόμενους λίγους μήνες.
«Για μία σύντομη περίοδο ο Βαρουφάκης τραβούσε την προσοχή όσο και το ελληνικό χρέος, οι αποδόσεις των ομολόγων, οι περικοπές στις συντάξεις ή οι πωλήσεις ενεργητικού. Οι επικριτές του, τον κατηγορούσαν ότι έχασε την ευκαιρία να εξασφαλίσει παραχωρήσεις για τη νέα κυβέρνηση» αναφέρεται χαρακτηριστικά για τον κ. Βαρουφάκη…
…Το αποτέλεσμα ήταν ο Τσίπρας να ανεβάσει τις διαπραγματεύσεις στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο. Έως τότε δεν συνηθιζόταν οι επικεφαλής των κυβερνήσεων να συμμετέχουν στις διαπραγματεύσεις για τα προγράμματα διάσωσης, αφού το καθήκοντα αυτό είχαν οι υπουργοί Οικονομικών και οι συνεργάτες τους.
«Παίζοντας» με τις λέξεις
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έκαναν μία παραχώρηση σε επίπεδο συμβολισμού, εγκαταλείποντας τον όρο τρόικα και με μία ενδιάμεση στάση στο «κουαρτέτο» άρχισαν να αναφέρονται στις αρχές με τον όρο «οι θεσμοί». Ήταν μία προσπάθεια να περιοριστεί η αντίσταση της ελληνικής κοινής γνώμης στην εποπτεία της τρόικα.
«Οι Έλληνες είχαν πάθει εμμονή με αυτό. Εγώ σκεφτόμουν, μα πόσο σημαντικό να είναι ένα όνομα;» σχολιάζει ο Τόμας Βίζερ, πρώην πρόεδρος του Euroworking Group.
Η Ελλάδα «στο δωματιάκι»
«Από το Μάρτιο έως τον Ιούλιο κλιμακώθηκε η διαδικασία για την Ελλάδα. Δημιουργήθηκε ένα “δωμάτιο έκτακτης ανάγκης” για την περίπτωση χρεοκοπίας, με διαδικασίες για τις νομικές πράξεις, που θα έπρεπε να υπογραφούν κτλ. Ήταν αρκετό δύσκολο, αλλά έγινε για να διαβεβαιωθούν τα μέλη ότι ήμασταν προετοιμασμένοι για παν αρνητικό ενδεχόμενο» αποκαλύπτει ο Νικολα Τζιαμαρόλι, εκπρόσωπος του ESM στα ανώτατα κλιμάκια των θεσμών.
Ο Γιάννης Στουρνάρας, ο οποίος ανέλαβε διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας τον Ιούνιο του 2014, σημειώνει ότι ο Βαρουφάκης απάντησε στις αυξανόμενες εντάσεις στους κόλπους του Eurogroup, επικαλούμενος ένα Σχέδιο Β, αντί να στραφεί σε πιο πραγματιστικές λύσεις. Οι συζητήσεις για χρήματα από τη Ρωσία, παράλληλα νομίσματα ή ακόμη και να πάρει η κυβέρνηση τον έλεγχο της κεντρικής τράπεζας επισκίασαν τις διαπραγματεύσεις, φθείροντας την εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης και αναστατώνοντας ακόμη περισσότερο τις αγορές…
Δημοψήφισμα
Αργά την Παρασκευή 26 Ιουνίου, οι Έλληνες διαπραγματευτές αποχώρησαν από το τραπέζι. Νωρίς το πρωί της 27ης Ιουνίου, ο Τσίπρας ανακοίνωσε ότι θα διοργανώσει δημοψήφισμα για να επιτρέψει στον ελληνικό λαό να αποφασίσει εάν θα αποδεχθεί ή όχι τους τελευταίους όρους διάσωσης των πιστωτών….
Το δημοψήφισμα προχώρησε στις 5 Ιουλίου337. Η λαϊκή οργή ήταν αδιαμφισβήτητη: οι Έλληνες ψήφισαν με ποσοστό 61% έναντι 39%, για να καταγγείλουν τους διεθνείς πιστωτές και να διαμαρτυρηθούν για τις δυσκολίες που τους είχαν πλήξει από τότε που το μέγεθος των κυβερνητικών δημοσιονομικών δεινών ξεπέρασε το 2009.
Αμέσως μετά το δημοψήφισμα, όμως, ο Τσίπρας ξεκίνησε εκ νέου την ενημέρωσή του στους πιστωτές. Ξεκίνησε ζητώντας από τον Βαρουφάκη να παραιτηθεί από υπουργός Οικονομικών, αντικαθιστώντας τον με τον πιο διπλωματικό Τσακαλώτο.
«Κατά τους έξι μήνες της θητείας του Βαρουφάκη, χάθηκαν περίπου 45 δισεκατομμύρια ευρώ καταθέσεων. Αυτό λέει τα πάντα », λέει ο κ.Στουρνάρας. «Αυτό οδήγησε σε capital controls με την ανακοίνωσε του δημοψηφίσματος».
Στις 8 Ιουλίου, ο Τσίπρας ζήτησε ένα νέο πρόγραμμα ESM. Αφού έδωσε φωνή σε δημόσιες διαμαρτυρίες για την κατάσταση της οικονομίας και τις απολύσεις που απορρέουν μετά από πέντε χρόνια περικοπών δαπανών, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία για ένα νέο ξεκίνημα.
Μια ημέρα μετά την υποβολή αίτησης για ενίσχυση, η Ελλάδα υπέβαλε ένα νέο σύνολο μεταρρυθμιστικών σχεδίων που οδήγησαν σε ένα τρίτο Πρόγραμμα Διάσωσης. Ήταν ώρα να γυρίσουμε τη σελίδα» επισημαίνεται στην έκδοση.
