Ο πύργος του Προσφορίου βρίσκεται στην Ουρανούπολη της Χαλκιδικής…
Η Ουρανούπολη είναι ένας διατηρητέος παραδοσιακός οικισμός που κτίστηκε μετά το 1922 από Μικρασιάτες πρόσφυγες.
Μπορεί να δανείστηκε το όνομά της από την αρχαία Ουρανόπολη που έκτισε ο Αλέξαρχος, αδελφός του Κάσσανδρου, το 315 π. Χ., κάπου κοντά στην Τρυπητή, αυτό όμως το όνομα εξακολουθεί ως και σήμερα να αποδίδει την ατμόσφαιρά της.
Εδώ είναι το όριο του συνηθισμένου συμβατικού κόσμου, που αφήνουν πίσω τους τα καραβάκια καθώς σηκώνουν άγκυρα για τη Δάφνη, το επίνειο των Καρυών, ή για να κάνουν τον γύρο του Αθω.
Από εδώ αρχίζει το «άβατο» του γνωστού μας τρόπου ζωής και αρχίζει η βασιλεία της πολιτείας της Παναγιάς, που βρίσκεται πιο κοντά στον ουρανό παρά στη γη.
Η Ουρανούπολη είναι η πύλη αυτής της πολιτείας και αυτό δεν το μαρτυρούν μόνο οι βιβλικές μορφές των αναχωρητών οι οποίοι επιβιβάζονται μαζί με τους επισκέπτες στα πλοιάρια που χάνονται στο ηλιοβασίλεμα αλλά και ο πύργος του Προσφορίου…
Ο Πύργος του Προσφορίου…
Αν και προς το παρόν, ο Βυζαντινός Πύργος του Προσφορίου στην Ουρανούπολη, είναι κλειστός, ωστόσο, ένα ταξίδι, μέχρι εκεί, εκτός – και εντός- του Πύργου, μας μεταφέρει στο χώρο και τον χρόνο του τόπου…
Όταν ο επισκέπτης πλησιάζει από μακριά, η πρώτη εικόνα που αντικρίζει, είναι ο γραφικός πύργος του Προσφορίου, που δίνει την αίσθηση στον επισκέπτη της ταλάντωσης ανάμεσα στον ουρανό και στη γη…
…ο Πύργος φρούριο στέκει εκεί, με την επιβλητική κορμοστασιά του, ατενίζοντας τον Σιγγιτικό κόλπο, στο λιμανάκι της Ουρανούπολης, σαν να εποπτεύει ακόμη και σήμερα, όλη την ανοικτή θάλασσα, τον Άθω, τα μοναστήρια και τα νησάκια Δρένια (Γαϊδουρονήσια) και την Αμμουλιανή.
Πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους και καλύτερα σωζόμενους μετοχιακούς πύργους της Χαλκιδικής.
Έχει ύψος 22 μέτρα υπόγειο, ισόγειο και τέσσερις ορόφους ενώ αρχικά διέθετε ακόμη έναν τουλάχιστον όροφο.
Ο πύργος ανήκε ήδη από το 1018 μ.Χ. στο μετόχι της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου, που λεγόταν Προσφόριον.
Στην ανατολική πλευρά και κολλητά στον πύργο βρίσκεται ο μπαρμπακάς, δηλαδή ο οχυρός του περίβολος που ανήκει στην εποχή της πρώιμης Τουρκοκρατίας.
Στη βορειοδυτική του πλευρά είναι ο αρσανάς του πύργου, που χτίστηκε στο 1865. Εκεί υπήρχε και αποβάθρα, η οποία καταστράφηκε. Στον ημιυπόγειο χώρο του αρσανά φυλασσόταν η λέμβος του μετοχίου, ενώ στο ημιανώγειο υπήρχαν αποθήκες. Ο επάνω όροφος κατοικούνταν.
Ο πύργος υπήρχε ήδη από το 1344, αλλά μάλλον ήταν παλαιότερος. Εδώ φιλοξενήθηκε το Μάιο του 1379 ο «Δεσπότης» της Θεσσαλονίκης, Ιωάννης Παλαιολόγος.
Υπέστη σοβαρές ζημιές από το σεισμό του 1585 και επισκευάστηκε. Πιθανόν να πυρπολήθηκε το 1821 μετά την κατάπνιξη της επανάστασης στη Χαλκιδική, αλλά το 1858 άρχισαν εκτεταμένες επισκευαστικές εργασίες, που έδωσαν στον πύργο τη σημερινή του μορφή.
Το κάτω μέρος του πύργου ανήκει στη βυζαντινή περίοδο και συγκεκριμένα στον 11ο – 12ο αιώνα.
Οι δύο τελευταίοι όροφοι χρονολογούνται στη περίοδο της Τουρκοκρατίας. Υπήρχε και ένας ακόμη όροφος, που καταστράφηκε.
Το ξύλινο εσωτερικό του πύργου και η στέγη του κατασκευάστηκαν στο 19ο αιώνα. Υπήρχαν και άλλα κτίρια – αποθήκες, αχυρώνες, ελαιουργείο, πηγάδια – αλλά σήμερα σώζεται μόνο το χαλκαδιό και το κολληγάδικο, που βρίσκεται λίγο μακρύτερα.
Το 1924, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, στους χώρους του μετοχίου Προσφόρι εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και ίδρυσαν την Ουρανούπολη. Συν τω χρόνω οικοδομήθηκαν κατοικίες και με μεγάλες δυσκολίες έγινε η ένταξή τους στον τόπο.
ο Πύργος και το ζεύγος Sydney και Joice Loch Nankivell
Την ίδια εποχή έρχεται το ζεύγος Sydney και Joice Loch Nankivell – αγγλικής και αυστραλιανής καταγωγής, ως μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων για να παράσχουν βοήθεια στους πρόσφυγες του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου.
Οι Sydney και Joice Loch Nankivell, ήταν ένας Λονδρέζος μεγαλωμένος στη Σκωτία και μιας Αυστραλής από τη Κουινσλάνδη.
Οι Loch εγκαταστάθηκαν στον πύργο και αφιέρωσαν τη ζωή τους στους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, βοηθώντας μεταξύ άλλων Πολωνούς, Εβραίους και Έλληνες μετά τον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και αργότερα τους σεισμοπαθείς του μεγάλου σεισμού του 1932.
Οι Loch εκτός από το τεράστιο κοινωνικό τους έργο επιδόθηκαν επίσης και στο πλούσιο συγγραφικό τους έργο, καθώς θεωρούσαν τον Πύργο ως το καλύτερο καταφύγιο έμπνευσης, εξαιτίας της θέσης του «…στη σκιά του Αγίου Όρους».
Η Joice Loch αναβίωσε στους χώρους του πύργου την κατασκευή χειροποίητων χαλιών και εξασφάλισε έτσι κάποιους πόρους στις νεαρές γυναίκες του χωριού .
Πιο συγκεκριμένα το ζευγάρι των Loch θέλοντας να βοηθήσουν την οικοτεχνία της Ουρανούπολης ασχολήθηκαν με την εκμάθηση της υφαντικής τέχνης με το όνομα «Τα Χαλιά του Πύργου».
Καθώς οι πρόσφυγες δεν είχαν τις κατάλληλες τεχνικές, η κυρία Loch τους βοήθησε να φτιάξουν ένα εργαστήρι αργαλειών στο οπλοστάσιο του Πύργου, δείχνοντάς τους καινούργιες τεχνικές.
Το αποτέλεσμα ήταν όμορφα χειροποίητα χαλιά, υφασμένα από γούνα κατσίκας.
Αρχικά, ως σχέδια χρησιμοποιούσαν τα βυζαντινά μοτίβα από τοιχογραφίες και χειρόγραφα, που φωτογραφήθηκαν από τον κ. Loch σε διάφορα μοναστήρια του Αγίου Όρους.
Η κ. Loch δίδαξε τους κατοίκους του χωριού πώς να βάφουν με φυσικά χρώματα που έφτιαχνε η ίδια από λουλούδια.
Έτσι στο μικρό χωριό, που από το 1018 ανήκε στη μονή Βατοπεδίου και ονομαζόταν Προσφόριον, γεννήθηκε η τέχνη της ταπητουργίας, κάτι που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανοικοδόμηση της ζωής των χωρικών. Τα γνωστά «χαλιά Ουρανούπολης» πουλιόνταν σε υψηλές τιμές στις αγορές της Ευρώπης .
Το 1954 πέθανε ο Sydney Loch, ενώ το χειμώνα του 1982, στα 95 της πέθανε η Joice και τάφηκε στο νεκροταφείο της Ουρανούπολης.
Πλήθος κόσμου κατέφθασε για να τιμήσει τη «Μεγάλη Κυρία» όπως την αποκαλούσαν, τη γυναίκα που βοήθησε ένα χωριό και με αυτοθυσία προσέφερε τις υπηρεσίες της, χωρίς προσωπικό αντάλλαγμα, και με κίνητρο μόνο την αγάπη της για τους ανθρώπους και ιδιαίτερα τα παιδιά.
Και από τον κόσμο του χθες ο Πύργος βασιλεύει έως και σήμερα…
Το αναστηλωμένο μνημείο από την 10η Βυζαντινή Εφορεία, λειτουργεί σήμερα ως εκθεσιακό κέντρο για τις αρχαιότητες της χριστιανικής περιόδου της Χαλκιδικής.
Το πρώτο έκθεμα για τον επισκέπτη είναι το ίδιο το μνημείο.
Οι εργασίες αποκατάστασης ανέδειξαν τις κύριες ιστορικές φάσεις κατασκευής του οι οποίες διακρίνονται:
α) Στον βυζαντινό πύργο στον οποίο ανήκει όλο το κάτω μέρος του πέτρινου φορέα, εκτός των δύο τελευταίων ορόφων. Η τυπολογία και ο τρόπος κατασκευής του θα μπορούσαν να τον κατατάξουν ανάμεσα στα λίγα γνωστά παραδείγματα του 11ου-12ου αιώνα.
β) Οι δύο τελευταίοι όροφοι, καθώς και ένας ακόμη που χάθηκε (ή τουλάχιστον ένας όροφος επάλξεων), χρονολογούνται στην Τουρκοκρατία, πιθανότατα μετά το σεισμό του 1585.
γ) Ολόκληρο το ξύλινο εσωτερικό του πύργου, μαζί με τη σημερινή στέγη του, ανήκουν στην ανακατασκευή του 19ου αιώνα, η οποία φαίνεται ότι ολοκληρώθηκε το 1862. Ακολούθησε η κατασκευή της εξωτερικής σκάρπας, δηλαδή του λοξού τοίχου αντιστήριξης.
Ο πύργος στη σημερινή του μορφή
Στο εσωτερικό του μνημείου αναπτύσσεται έκθεση η οποία περιλαμβάνει τις εξής θεματικές:
α) Προχριστιανική Χαλκιδική
β) Χριστιανική Χαλκιδική
γ) Ουρανούπολη
δ) Ζεύγος Loch
ε) Άγιον Όρος
Να επισημάνουμε ότι στην έκθεση βρίσκονται σημαντικά ευρήματα της Μονής Ζυγού.
Πιστεύουμε ότι η θέση του πύργου, «μεταξύ ουρανού και γης», τον καθιστά ορόσημο και σύμβολο της περιοχής.
Η σημερινή δε αξιοποίησή του με την τόσο σημαντική έκθεση δίνει την ευκαιρία σε επισκέπτες και τουρίστες να θαυμάσουν την υπερχιλιετή αγιορείτικη παράδοση και το πολιτισμικό υπόβαθρο του τόπου. Αγέρωχος και επιβλητικός ο πύργος της Ουρανούπολης, καλωσορίζει κάθε επισκέπτη και προσκυνητή του Αγίου Όρους.
