Συνολικά 112 χρόνια συμπληρώνονται από την απελευθέρωση της ιστορικής καστροπολιτείας της Ιερισσού από τον τουρκικό ζυγό, στις 2 Νοεμβρίου του 1912, έπειτα από σκληρούς αγώνες και θυσίες.
Το ημερολόγιο έδειχνε 5 Οκτωβρίου όταν ο ελληνικός στρατός διάβηκε τα Ελληνοτουρκικά σύνορα της Μελούνας στη Θεσσαλία και προχώρησε προς την Ελασσόνα. Την ίδια ημέρα Ελληνικά Σώματα Προσκόπων -στρατιωτικά σώματα που δρούσαν πίσω από τις γραμμές του εχθρού και αποτελούνταν από αξιωματικούς του ελληνικού στρατού και παλιούς Μακεδονομάχους- αποβιβάστηκαν στην Ιερισσό, το Μαρμάρι και τη χερσόνησο της Μπροστόμιτσας.
Μεταξύ των Μακεδονομάχων που συμμετείχαν ήταν και ο γνωστός Ιερισσιώτης Μακεδονομάχος καπετάν Γεώργιος Γιαγλής, ο οποίος μετέπειτα έγινε μοναχός και πήρε το όνομα Γαβριήλ, αλλά και ο υπαρχηγός του, Χριστόδουλος Τσόχας. Εκτελώντας διαταγές, κινήθηκε με 35 άντρες προς την περιοχή της Νιγρίτας, ενώ στο διάβα του από διάφορα χωριά νέοι αγωνιστές εισήλθαν στην ομάδα του.
Ακολουθώντας τις οδηγίες του Γ.Ε.Σ., ο ίδιος και η ομάδα του παρεμπόδιζαν τις συγκοινωνίες ανάμεσα στη Νιγρίτα, τις Σέρρες και τη Θεσσαλονίκη. Στο επιτελείο του εκτός από τον υπαρχηγό Χριστόδουλο Τσόχα, συμμετείχαν και οι Ιερισσιώτες Αστέριος Ψέμμας και ο γιος του, Δημήτρης.
Παράλληλα, στη Χαλκιδική οι Πρόσκοποι ενισχύονται με 200 ντόπιους αγωνιστές, κυρίως φυγόστρατους του τουρκικού στρατού, οι οποίοι ξεκινούν να διεισδύουν στο εσωτερικό με κατεύθυνση το όρος Χολομώντα. Η θέση τους στη ΒΑ Χαλκιδική παγιώνεται έπειτα από τις πρώτες νικηφόρες συγκρούσεις με τα τουρκικά αποσπάσματα.
Στην Ιερισσό, ο πατριωτισμός των κατοίκων που είναι έκδηλος και ενθουσιώδης οδηγεί σε εξέγερση.
Οι Τούρκοι αστυνομικοί της κωμόπολης, παραδόθηκαν στους Προεστούς της Ιερισσού και συγκεκριμένα στον Μουχτάρη της, Ιωάννη Ιατρού, ενώ λίγες ημέρες αργότερα, οι κάτοικοι, συγκρούστηκαν με τμήμα της τουρκικής φρουράς του Αγίου Όρους και το έτρεψαν σε φυγή.
Οι Τούρκοι ξεκινούν να υποχωρούν από τη ΒΑ Χαλκιδική, η οποία ξεκινά να απελευθερώνεται ουσιαστικά από τις 15 Οκτωβρίου του 1912.
Η νίκη των Προσκόπων, έναντι της τουρκικής στρατιωτικής δύναμης στον Άγιο Πρόδρομο στις 22 Οκτωβρίου, επίσπευσε την αποχώρηση του τουρκικού στρατού από τον Πολύγυρο και την υπόλοιπη Χαλκιδική.
Οι πρόσκοποι του καπετάν Γιαγλή συγκρούονται με τουρκικό απόσπασμα έξω από την Νιγρίτα και το τρέπουν σε φυγή. Έτσι, στις 23 Οκτωβρίου ελευθερώνεται η πόλη και η γύρω από αυτήν περιοχή.
Παράλληλα, η κατάληψη της Θεσσαλονίκης στις 26 Οκτωβρίου του 1912 από τον Ελληνικό στρατό, οδηγεί το 1ο Ανεξάρτητο Τάγμα Κρητών με Διοικητή τον Ταγματάρχη Γεώργιο Κολοκοτρώνη, στη Χαλκιδική. Κύριος στρατηγικός στόχος του Γενικού Επιτελείου Στρατού, όμως, είναι η κατάκτηση της Αθωνικής Πολιτείας και η κατάληψη του στενού της χερσονήσου του Άθωνα, της Ιερισσού.
Τον απαραίτητο χρόνο γι’ αυτόν τον σκοπό, τον έδωσε η κατάληψη της περιοχής της Νιγρίτας και η γενναία στάση έναντι των ως τότε Βούλγαρων συμμάχων του Χαλκιδικιώτη οπλαρχηγού Γεώργιου Γιαγλή.
Γι’ αυτό το λόγο τρία διαφορετικά στρατιωτικά τμήματα κινήθηκαν για την κατάληψή της: ο ελληνικός στόλος με το θωρηκτό Αβέρωφ, το 20ο Σύνταγμα Πεζικού ατμοπλοϊκώς υπό τις διαταγές του Ταγματάρχη Γεωργίου Καρέκλη και η διλοχία του υπολοχαγού Λυμπέρη Καλοπόθου με υποδιοικητή τον ανθυπολοχαγό Ι. Αλεξάκη, από τον ορεινό όγκο του Χολομώντα.
Το μεσημέρι της 2ας Νοεμβρίου του 1912, το θωρηκτό Αβέρωφ με τα αντιτορπιλικά Πάνθηρ και Ιέραξ, υπό τις διαταγές του Ναύαρχου Κουντουριώτη ελευθερώνει το Άγιο Όρος και αποβιβάζει ένα άγημα 250 πεζοναυτών στην Ιερισσό υπό την διοίκηση του ανθυποπλοίαρχου Τηλέμαχου Κουρμούλη.
Την άλλη μέρα φθάνει η διλοχία του υπολοχαγού Λυμπέρη Καλοπόθου και αργότερα ο 1ος λόχος και η διμοιρία πολυβόλων του 20ού συντάγματος (300 άντρες) υπό τις διαταγές του Λοχαγού Μιχάλη Μιχάλου. Θα παραμείνει στην Ιερισσό ως τις 3 Φεβρουαρίου του 1913. Στον λόχο αυτόν ανήκει και ο Ιερισσιώτης εθελοντής λοχίας, Πέτρος Γ. Πάππας.
Οι κάτοικοι ξεσπούν σε συγκινητικές εκδηλώσεις χαράς. Στις 2 Νοεμβρίου του 1912, η ιστορική καστροπολιτεία, ως τότε, της Ιερισσού αποκτά την ελευθερία της, μετά από σκληρούς αγώνες και θυσίες που έδωσαν οι πρόγονοί μας, δίνοντας το «παρών» σε όλους τους εθνικούς αγώνες, από το 1821 ως τους Βαλκανικούς Πολέμους.
Με την κατάληψη της Ιερισσού και του Αγίου Όρους, επιτεύχθηκε ο κύριος στρατιωτικός στόχος του Γ.Ε.Σ. ανατολικά της Θεσσαλονίκης και η επίσπευσή της, έσωσε τη ΒΑ Χαλκιδική. Επίσης έδωσε ένα δυνατό διαπραγματευτικό χαρτί στα χέρια των Ελλήνων, για τη διεθνοποίηση της χερσονήσου του Άθω.
Έτσι, με σκληρούς αγώνες, ελευθερώθηκε και εντάχθηκε στο ελληνικό κράτος η περιοχή της Ιερισσού.
Αφήγηση: Χρήστος Καραστεργίου
