Στο σήμερα… Ο πύργος των Μαριανών βρίσκεται 2 χιλιόμετρα βόρεια του αρχαιολογικού χώρου και του σημερινού οικισμού της Ολύνθου (πρώην Μυριόφυτο) στην αριστερή πλευρά του επαρχιακού δρόμου προς Πολύγυρο. Η πρόσβαση είναι εφικτή χωρίς δυσκολία.
Στο χθες… σαν παραμύθι αληθινό… κάπου εκεί γύρω στο 1373, στα «Αμαριανά» της Ολύνθου είχε το κάστρο της η αρχόντισσα κυρά η Μεγάλη Δομεστίκισσα, Άννα Καντακουζηνή η Παλαιολογίνα η σύζυγος του Μέγα Δομέστικου Δημήτριου Παλαιολόγου, στρατιωτικού διοικητή των δυνάμεων ξηράς της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Κήποι, περιβόλια, λουλούδια, ήταν ο παράδεισος της κυρά Άννας λέει η παράδοση και όσα γραπτά έχουν σωθεί από τους μοναχούς του Αγίου Όρους που η Παλαιολογίνα ήταν ευεργέτιδα.
Τα χρόνια πέρναγαν και η Αυγούστα Άννα χαιρόταν την ησυχία της εξοχής όταν επέστρεφε από την πολύβουη και ταραχώδη ζωή της Θεσσαλονίκης των Ζηλωτών και των επαναστατών.
Η κυρά Άννα ζούσε εδώ προσμένοντας να γυρίσει ο Μέγας Δομέστικος Δημήτριος Παλαιολόγος από τις μάχες για τα διαφεντέματα του κόσμου… το κάστρο ήταν ο ασφαλής κόσμος της και ήταν δεμένη με την περιοχή που ακόμη και η ονομασία του θύμιζε το όνομα της… -«Αμαριανά»- πολύ παλιά ονομασία και τοπωνύμιο που είναι γνωστό από παλιά, απαντάται για πρώτη φορά σε έγγραφο του 996.
Και μέρα τη μέρα ο χρόνος κύλησε και ήρθαν εχθροί…και άλλοι…και φάνηκαν και οι Σέρβοι που λεηλατούσαν τις εξοχές…ο κυρ Δημήτρης χάθηκε και τo 1373 η Μεγάλη Δομεστίκισσα, Άννα Καντακουζηνή η Παλαιολογίνα, κάτοχος του κτήματος στα Αμαριανά (Mαριανά) της Καλαμαριάς, θα το πουλήσει στη Μονή Δοχειαρίου στο τρίτο της αξίας του (600 υπέρπυρα, πληρωμένα σε 600 ουγγιές βενετικών δουκάτων).
Το υπόλοιπο της αξίας θα θεωρηθεί δωρεά στη Μονή προς σωτηρίαν ψυχής και προστασία για όσο ζούσε…
Ιστορικά θεωρείται ότι η περιοχή ανακτήθηκε από τη Σερβική κατοχή, το 1371, μετά τη μάχη του Μαρίτσα (Έβρου), όπου οι Τούρκοι συνέτριψαν τους Σέρβους, από το Μέγα Δομέστικο Δημήτριο Παλαιολόγο, στρατιωτικό διοικητή των δυνάμεων ξηράς και σύζυγο της Άννας Καντακουζηνής.
Το κτήμα της Άννας Καντακουζηνής Παλαιολογίνας θα αναμορφώσουν οι μοναχοί, κατασκευάζοντας τον πύργο που σώζεται μέχρι σήμερα.
Ο πύργος αναστηλώθηκε το 1374 και αποτελούσε κέντρο κτήματος της Μονής Δοχειαρείου.
«λαβόντες οι μοναχοί και πολλά σπουδάσαντες και επιμεληθέντες και πλείστα εκ των οικείων καταναλώσαντες επί το κρείττον αυτό κατεσκεύασαν, πύργον εν αυτώ ανεγείραντες… και κινδύνους υποστάντες και ζημίας πολλάς», όπως αναφέρεται σε συνοδική απόφαση υπογραμμένη από τον πατριάρχη Φιλόθεο το 1375.
Ο Πάνος Θεοδωρίδης (ή Πετεφρής) αναφέρει πως η άδεια δόθηκε το 1362 και ήταν έτοιμος το 1364..οπότε χτίσθηκε το 1363. Η παράλειψη αναφοράς πηγής είναι ο μόνος λόγος που δε δέχομαι την άποψή του, καθώς έχει περιηγηθεί και καταγράψει την περιοχή μεθοδικά)
Από τα πιο ωραία δείγματα βυζαντινών πύργων στη Χαλκιδική, για την κατασκευή του πέραν της πέτρας από το παρακείμενο λατομείο (λειτουργεί και σήμερα) χρησιμοποιήθηκαν πλήθος κεράμων (χαρακτηριστικό της βυζαντινής τοιχοποιείας) καθώς και αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη από τα ερείπια της Ολύνθου.
Σήμερα σώζεται σε ύψος 12 περίπου μέτρων και 3 ορόφων. (αρχικά 15 μ.) Η είσοδος βρίσκεται στα 2 μέτρα από την επιφάνεια της γης και εξασφαλιζόταν με ξύλινη σκάλα η οποία δεν έχει σωθεί. Μετά την είσοδο υπάρχει μικρός προθάλαμος και αριστερά κτιστή σπειροειδής κλίμακα που οδηγεί στον 1ο όροφο.
Ο κύριος χώρος είναι στεγασμένος με θολωτή οροφή από πλίνθους και πιθανότατα αποτελούσε δεξαμενή.
Οι τοίχοι του πρώτου ορόφου σώζονται μόνο τμηματικά, ενώ οι κόγχες σε αυτούς προδίδουν την ύπαρξη παρεκκλησίου (σύνηθες εντός των πύργων, αν όχι ο κανόνας). Από το δεύτερο όροφο σώζονται μόνο ελάχιστο τμήμα των κατώτερων τοίχων του.
Ενδιαφέροντα στοιχεία στην τοιχοποιεία του, αποτελούν εκτός από τα λίγα μαρμάρινα τμήματα (κίονες και παραστάδες) από την αρχαία Όλυνθο, ένα ανάγλυφο και 2 κεραμοπλαστικοί σχηματισμοί.
Το ανάγλυφο βρίσκεται στην πρόσοψη και παριστά σταυρό λιτανείας ανάμεσα σε δύο φύλλα.
Στην πρόσοψη επίσης, με τους κέραμους σχηματίζεται σταυρός και η συντομογραφία ΙC XC N K (Ιησούς Χριστός Νικά).
Στη νότια τοιχοδομή παρατηρούμε, σχηματισμένο με κέραμους επίσης το σταυρόγραμμα της Μονής Δοχειαρίου, που επιβεβαιώνει έτσι τη σωζόμενη στα αρχεία του Αγίου Όρους εκδοχή για την κτίση του πύργου.
Ο πύργος των Μαριανών χρησίμευε ως κέντρο αναφοράς και άμυνας του κτήματος της μονής Δοχειαρίου. Πιθανόν να περιβαλλόταν από τείχος που περιέβαλε το λοφίσκο καθώς και το παρεκκλήσιο, τμήμα του οποίου σώζεται στα 150 μέτρα περίπου.(ίσως πάλι πρόκειται για τη βασιλική του χωριού των Μαριανών).
Ουσιαστικά το μόνο τμήμα που διατηρείται όρθιο ,πέραν των θεμελίων που το οριοθετούν ως μικρό ορθογώνιο ναό, είναι η κόγχη του ιερού. Πάνω του έχει κτισθεί νεότερο ορθογώνιο και τσιμεντένιο λευκό εκκλησάκι.
Χτισμένος σε μικρό λόφο, επόπτευε όλη την πεδιάδα ως τον κόλπο της Κασσάνδρας, την κοίτη του Ολύνθιου ποταμού, καθώς και την οδό που οδηγούσε από τη Βόρεια Χαλκιδική στη χερσόνησο της Κασσάνδρας.
Σκορπισμένα στο λοφισκό, στο χωράφι που περιβάλλει τον πύργο, τα συντρίμμια περιμένουν ίσως την αναστήλωση και αξιοποίηση τους…ανθρώπινες πνοές για να χαρεί και η κυρα Αννα …η Αυγουστά των «Αμαριανών» …που αν ακούσεις το θρόισμα του ανέμου ακούς το τραγούδι της να χάνεται και να σβήνει στη θάλασσα…στα πέλαγα…να στέλνει χαιρετίσματα στον κύρη της τον κυρ Δημήτρη τον Μέγα Δομέστικο Παλαιολόγο του Βυζαντίου…
Επιμέλεια Οπτικοακουστικού Υλικού – Φωτογραφίες : Ζωή Γανίτη
Σύνταξη : με στοιχεία…της Αρχαιολογία Online, της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, Των Κάστρων της Ελλάδας, και του Ιστορικού τμήματος του ΑΠΘ…έγραψε η Μαίρη Στεργίου
