Πετράλωνα Χαλκιδικής, 1959. Ο κάτοικος του χωριού Φίλιππος Χαντζαρίδης έβοσκε συχνά τα πρόβατά του στους δυτικούς πρόποδες του όρους Κατσίκα, περίπου ένα χιλιόμετρο μακριά από το χωριό του. Βέβαιος ότι ακούει μέσα από ένα στενό άνοιγμα στην πλαγιά του βουνού να ρέει άφθονο νερό, παρακινεί τους συγχωριανούς του να ανακαλύψουν την πηγή, αφού το πολύτιμο για τις αγροτικές εργασίες νερό ήταν λιγοστό. Στις 9 Μαΐου 1959, ο Βασίλης Γιαννακόπουλος και ο Χρήστος Σαρηγιαννίδης μπαίνουν με ερασιτεχνικό εξοπλισμό μέσα από το άνοιγμα και διαπιστώνουν ότι ο ήχος του «τρεχούμενου νερού» οφειλόταν στην κίνηση του αέρα εντός των θαλάμων ενός μεγάλου σπηλαίου. Αυτή είναι η αρχή της ιστορίας.
Τον ίδιο χρόνο κάτοικοι του χωριού διάνοιξαν μία άλλη μικρή είσοδο μερικά μέτρα νοτίως της αρχικής, από την οποία μπορούσαν να εισέλθουν στο σπήλαιο με μεγαλύτερη ευκολία. Σε αυτές τις πρώτες ερασιτεχνικές εξερευνήσεις, οι κάτοικοι των Πετραλώνων περισυνέλεξαν απολιθωμένα οστά και δόντια ζώων, τα οποία παρέδωσαν στον Καθηγητή Ορυκτολογίας και Πετρολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Πέτρο Κόκκορο. Λίγο καιρό αργότερα, έφτασαν στα Πετράλωνα οι σπηλαιολόγοι Ιωάννης και Άννα Πετροχείλου και άρχισαν να εξερευνούν το σπήλαιο.
Η ανακάλυψη του ανθρώπινου κρανίου
Ένα χρόνο μετά την ανακάλυψη του σπηλαίου, στις 17 Σεπτεμβρίου 1960, κατά τη διάρκεια ερασιτεχνικής εξερεύνησης, η ομάδα, που την αποτελούσαν οι Χρ. Σαρηγιαννίδης, Κ. Σαρηγιαννίδης, Ι. Μαλκότσης, Ι. Στάθης, Β. Αβράμης και Στ. Χαντζαρίδης, εντόπισε ένα ανθρώπινο κρανίο σε εξαιρετική κατάσταση διατήρησης, καθώς ήταν καλυμμένο σε μεγάλο βαθμό με σταλαγμιτικό υλικό. Οι ερασιτέχνες εξερευνητές το αποκόλλησαν από τη θέση του αμέσως μετά την εύρεσή του, χωρίς να καταγραφεί η ακριβής του θέση. Σύντομα διαπιστώθηκε ότι ανήκε σε πρώιμη μορφή ανθρώπου με αρχέγονα ανατομικά χαρακτηριστικά, ένα εύρημα μοναδικό για τα έως τότε ελληνικά ανθρωπολογικά δεδομένα.
Η έρευνα σήμερα
Η έρευνα στο σπήλαιο συνεχίζεται σήμερα από την αρμόδια Υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού, την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας–Σπηλαιολογίας, με σύγχρονες μεθόδους και λεπτομερή τεκμηρίωση, με σκοπό την καλύτερη κατανόηση της ιστορίας του σπηλαίου και της χρήσης του από τα ζώα και τον άνθρωπο. Πρόσφατα, κατά τα έτη 2019–2020, διενεργήθηκε ανασκαφή κοντά στη φυσική είσοδο του σπηλαίου, στη θέση «Τομή Β».
