Πόσες φορές έχετε διαπιστώσει ότι οι διαφημίσεις που εμφανίζονται όταν μπαίνετε στο facebook έχουν άμεση σχέση με τις πιο πρόσφατες αναζητήσεις σας; Πλέον μας φαίνεται απολύτως λογικό, σχεδόν αδιάφορο αν σκεφτούμε πόσο σπάνια υποκύπτουμε στον πειρασμό και «κλικάρουμε» τη διαφήμιση.
Ωστόσο, σύμφωνα με την τεχνο-κοινωνιολόγο Ζεϊνέπ Τουφέκσι, το φαινόμενο είναι πιο επικίνδυνο απ’ ό,τι φαίνεται. Σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ομιλία που παρέθεσε στα πλαίσια του παγκόσμιου συνεδρίου Ted-X στη Νέα Υόρκη, αναφέρθηκε στους τρόπους με τους οποίους πλατφόρμες όπως το facebook, το youtube, η google, το amazon, το alibaba κ.α. κατορθώνουν να συγκεντρώνουν ασύλληπτες ποσότητες δεδομένων που χρησιμοποιούν για διαφημιστικούς, και όχι μόνο, λόγους.
Όπως εξηγεί η κ. Τουφέκσι, οι πλατφόρμες αυτές έχουν αναπτύξει τεχνολογίες αλγορίθμων, που χάρη στην τεχνητή νοημοσύνη, είναι ικανοί να αναπτύσσονται και να «μαθαίνουν» μόνοι τους, με στόχο να εντοπίζουν τα κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ των χρηστών και αντιστοιχίζοντάς τα με την καταναλωτική τους συμπεριφορά. Ωστόσο, αυτοί οι αλγόριθμοι έχουν αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό που, σύμφωνα με την ίδια, ούτε οι ίδιοι οι προγραμματιστές τους δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν τον ακριβή τρόπο με τον οποίο γίνονται αυτές οι αντιστοιχίες.
Μάλιστα, όπως προκύπτει και από έρευνα των Sauvik Das και Adam Kramer, οι αλγόριθμοι δεν αντλούν μόνο τα στοιχεία που δημοσιεύει κανείς, αλλά αντιθέτως χρησιμοποιεί ακόμα και όσα κανείς πληκτρολογεί αλλά επιλέγει τελικά να μην δημοσιεύσει σβήνοντάς τα. Οι ειδικοί στο facebook αποκαλούν τη συμπεριφορά αυτή «αυτο-λογοκρισία» και εκτιμούν ότι όσα επιλέγουμε να μην δημοσιεύσουμε είναι στην πραγματικότητα μια πιο ειλικρινής απεικόνιση της προσωπικότητάς μας και ως εκ τούτου εξαιρετικά χρήσιμα για τη διαμόρφωση του καταναλωτικού προφίλ του καθενός.
Χρησιμοποιώντας αυτά τα στοιχεία σε συνδυασμό με τα likes και τα views ενός χρήστη, τις εφαρμογές του facebook, οι εφαρμογές των φίλων, το login σε ιστοσελίδες μέσω κάποιου λογαριασμού, το facebook είναι σε θέση, σύμφωνα με την Τουφέκσι, να αναγνωρίσει εθνικότητα, θρησκεία, πολιτική τοποθέτηση, χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, ευφυΐα, βαθμό ευτυχίας, τη χρήση εθιστικών ουσιών, την οικογενειακή κατάσταση ακόμη και των γονέων, την ηλικία, το φύλο. Εκτός αυτών, φαίνεται χωρίς να υπάρχει ακόμη απόδειξη, ότι οι αλγόριθμοι μπορούν ακόμη και να αναγνωρίσουν ψυχικές ασθένειες όπως η μανιοκατάθλιψη πριν ακόμη εκδηλωθούν τα κλινικά συμπτώματα, γεγονός που μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για διαφημιστικούς λόγους.
Ωστόσο, το θέμα της διαφήμισης δεν αφορά αποκλειστικά την καταναλωτική μας συμπεριφορά. Οι προσωποποιημένες διαφημίσεις στο διαδίκτυο πλέον αφορούν και την πολιτική διαφήμιση, με αποτέλεσμα η εκλογική συμπεριφορά να μπορεί να χειραγωγηθεί.
Το πείραμα με τους 61 εκατομμύρια ψηφοφόρους
Σύμφωνα με την κ. Τουφέκσι, σε εκλογική αναμέτρηση που έγινε στις ΗΠΑ το 2010, το facebook έκανε ένα πείραμα σε πληθυσμό 61 εκατομμυρίων Αμερικανών πολιτών. Συγκεκριμένα, σε ορισμένους έδειξε μια κάρτα που υπενθύμιζε ότι ήταν η ημέρα των εκλογών, ενώ σε άλλους μαζί με αυτή την κάρτα έδειξε και τους διαδικτυακούς τους «φίλους» που είχαν ήδη ψηφίσει.
Σύμφωνα με το ίδιο το facebook αυτή η μικρή λεπτομέρεια αύξησε κατά 340.000 τους ψηφοφόρους εκείνης της αναμέτρησης. Το ίδιο πείραμα επαναλήφθηκε και το 2012 με αντίστοιχα αποτελέσματα. Το μέγεθος της επιρροής που μπορεί να έχει μια τέτοια πλατφόρμα ακόμα και στις εκλογικές αναμετρήσεις αναδεικνύεται ακόμα περισσότερο από το γεγονός ότι οι εκλογές του 2016 ανάμεσα σε Ντ. Τραμπ και Χίλαρι Κλίντον κρίθηκε από μόλις 100.000 ψήφους. Η ίδια αναφέρει ότι το πείραμα αυτό δημοσιοποιήθηκε από το ίδιο το facebook μετά που ολοκληρώθηκε. «Αυτά τα κατασκευάσματα οργανώνουν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούμε, και ελέγχουν τι μπορούμε και τι δεν μπορούμε να κάνουμε», σημειώνει.
Το συμπέρασμα όλων αυτών είναι ότι οδεύουμε ολοταχώς προς μια δυστοπία στην οποία όσοι ελέγχουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα μπορούν να κατευθύνουν ολόκληρες μάζες προς την κατεύθυνση που οι ίδιοι επιθυμούν, είτε αυτό αφορά την καταναλωτική είτε την εκλογική συμπεριφορά, προσεγγίζοντας τον κάθε άνθρωπο ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Από την άλλη πλευρά είναι σε θέση να ξεχωρίζουν τα «ταραχοποιά στοιχεία», και να μεταβιβάζουν αυτές τις πληροφορίες σε κάθε ενδιαφερόμενη αρχή.
Όπως ορθώς εξηγεί η κ. Τουφέξι, πολλές από αυτές τις πλατφόρμες κομπάζουν για το ότι είναι δωρεάν για τους χρήστες. Σε αυτό το πλαίσιο όμως, εμείς οι ίδιοι είμαστε το προϊόν που πουλάνε οι εταιρείες αυτές στους πραγματικούς πελάτες τους, δηλαδή τις μεγάλες διαφημιστικές εταιρείες που διαφημίζουν άλλοτε καταναλωτικά αγαθά και άλλοτε πολιτικές επιλογές. «Χρειαζόμαστε μια ψηφιακή οικονομία όπου τα δεδομένα μας και η προσοχή μας δεν θα είναι αγαθά προς πώληση σε κάθε δικτατορίσκο ή δημαγωγό» τόνισε κλείνοντας η κ. Τουφέξι.
πηγές: altsantiri,Ted.com, USA today, slate.com
