Μια πόλη κρυμμένη και θαμμένη κάτω από το χώμα. Τα Σιδηροκαύσια που γίνονται γνωστά με το όνομα αυτό από τον 9ο αιώνα, λόγω εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων τους, περίμεναν ως το 1975 για να πουν την ιστορία τους, και ως το 2010 για να βγουν ξανά στην επιφάνεια. Ο Στέλιος Γαλάνης, αρχιτέκτων – μηχανικός από την Εφορεία Χαλκιδικής και Αγίου Όρους μιλά στη Σουζάνα Καζάκα για την ιστορία της περιοχής και τις σημερινές ανασκαφικές εργασίες.
Σε όλα τα υψώματα Δ-ΒΔ του σημερινού οικισμού των Σταγείρων αναπτύσσεται το φρουριακό συγκρότημα των Σιδηροκαυσίων, το οποίο περιλαμβάνει τμήματα της οχύρωσης, κυρίως πύργους, ερείπια από οικίες και εργαστήρια, όπου γινόταν η εκμετάλλευση των μεταλλευμάτων, καθώς και μεγάλες ποσότητες σκωρίας, τα απομεινάρια δηλαδή της μεταλλευτικής διαδικασίας.
Τα μεταλλεία των Σιδηροκαυσίων τελούσαν υπό τον έλεγχο του σουλτάνου και αποτελούσαν με τους οικισμούς το “Κοινόν του Μαδεμίου“, το οποίο έλεγχε η “Σύναξις” (sabor) με πρόεδρο τον Knez. Πρόκειται για τα γνωστά σ’ εμάς Μαδεμοχώρια, 15 στο σύνολο το 1806, διοικούμενα από τον Μαδέμ-Αγά που συνέλεγε την ετήσια εισφορά προς την Υψηλή Πύλη.
Όταν οι Οθωμανοί κατέκτησαν την Ελλάδα, από τα πρώτα κιόλας χρόνια κατασκεύασαν μεταλλεία, στην ευρύτερη περιοχή των σημερινών Σταγείρων. Από στοιχεία και αναφορές που διέθεταν, γνώριζαν για την ύπαρξη αρχαίων μεταλλείων και τη εξόρυξη πολύτιμων μετάλλων όπως ο άργυρος και ο χρυσός. Σύμφωνα με τον Belon που επισκέφτηκε την περιοχή, υπήρχαν 500 ή 600 φούρνοι για τήξη, διασκορπισμένοι πάνω και κάτω στο βουνό. Τα μέταλλα αποτελούνταν από χρυσοφόρο πυρίτη, από γαληνίτη και θειούχο μόλυβδο. Τα φυσερά λειτουργούσαν με νερόμυλους και η μέθοδος διαχωρισμού του χρυσού από το ασήμι ήταν η ίδια όπως ακριβώς ασκείται τώρα στην Ουγγαρία, μέσα από το νιτρώδες οξύ. Περίπου 6.000 εργάτες είχαν προσληφθεί στα ορυχεία.
Με το πέρασμα του χρόνου τα μεταλλεία παρήκμασαν, ώσπου με την Επανάσταση του 1821, όταν τα Μαδεμοχώρια συμμετείχαν στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, υπέστησαν μεγάλες καταστροφές από τους Οθωμανούς. Τότε διαλύθηκε το “Κοινόν του Μαδεμίου”, και έκτοτε κάθε προσπάθεια επαναλειτουργίας ήταν υποτονική και απέτυχε.
