Τρύφωνα πολύκαρπε,
έλα δω στ’αμπέλι μου
και στο χωραφάκι μου
να φάμε και να πιούμε…
Ο Φεβρουάριος ξεκινάει με τα “Συμόγιορτα”, δηλαδή τρεις γιορτές που η μία διαδέχεται την άλλη, του Αγίου Τρύφωνα, της Υπαπαντής και του Αγίου Συμεών. Λέγεται, μάλιστα, πως “`Αι-Τρύφωνας τριβ’, Υπαπαντή πλαθ’ κι ο Συμεών σημνειών'”. Σε ορισμένες περιοχές κάθε εργασία ήταν απαγορευμένη για τις μέρες τούτες. Ειδικά για του Αγίου Τρύφωνα, λένε πως τη μέρα εκείνη δεν έκοβαν τίποτα με μαχαίρι, για να μην κόψει το σκουλήκι τις ρίζες των κηπευτικών που θα φύτευαν την άνοιξη στα χωράφια.
Ο `Αγιος Τρύφωνας θεωρείται από το λαό μας ως φύλακας των αμπελιών και προστάτης των αγρών, της βλάστησης και της καλλιέργειας, οπότε οι αγρότες τον τιμούσαν ιδιαιτέρως. Να μην ξεχνάμε κιόλας πως κάποια χρόνια πριν, κάθε οικογένεια στην ύπαιθρο, έφτιαχνε το μοσχοβολιστό κρασάκι της, που θα τη συντρόφευε στις κρύες νύχτες του χειμώνα και στα γλέντια του καλοκαιριού, από τ’αμπέλια του κήπου ή του χωραφιού της. Κι ο `Αγιος Τρύφωνας, πέρα από την εξουσία που του προσδίδεται κατά των τρωκτικών που μαστίζουν στους αγρούς, είναι ο άγιος που παριστάνεται ακόμα και στις εικόνες με το κλαδευτήρι στο χέρι και τον γιορτάζουμε την εποχή που ξεκινάνε τα κλαδέματα, τα τόσο σημαντικά για τη μετέπειτα ανάπτυξη του αμπελιού και την ποιότητα του κρασιού που θα μας προσφέρουν τα τσαμπιά του.
Αγρότες, κηπουροί κι ειδικά αμπελουργοί, κάνανε στην εκκλησία αρτοκλασία με κόλλυβα. Σε περιοχές της Ανατολικής Θράκης (Σκόπελος, Πέτρα), πηγαίνανε και λίγα δράμια στάρι στην εκκλησιά, να τα ευλογήσει ο παπάς και γυρίζοντας στο σπίτι να τα ρίξουν μέσα σε άλλο σπόρο. Και, φυσικά, τέτοια μέρα γινόταν αγιασμός τον οποίον και χρησιμοποιούσαν μονάχα για να ραντίσουν τα χωράφια και τα αμπέλια τους.
Οι τοπικές συνήθειες που σχετίζονται με τη γιορτή αυτή ποικίλουν. Στη Μακεδονια, ραντιστές, αλλά και κουδουνοφόροι, σκορπίζονται στα χωράφια για να ραντίσουν, αλλά και να ξυπνήσουν τη γη, να φέρουν την άνοιξη, με τα κουδουνίσματά τους.
Στην Ήπειρο, κάναν κουλούρες και τις κυλούσαν στα αμπέλια και τους κήπους τραγουδώντας “Τρύφωνα πολύκαρπε, έλα δω στ’αμπέλι μου και στο χωραφάκι μου, να φάμε και να πιούμε”.
Στα “Αμπέλια” των Δικαίων, στη Θράκη, αφού ράντιζαν με αγιασμό τα χωράφια, άναβαν φωτιές κι έστηναν γλέντι με φαγοπότι. Διοργάνωναν κι αγώνες πάλης με έπαθλο ένα αρνί.
Σε πολλές περιοχές δε, κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα όπου και τα μετέφεραν Θρακιώτες πρόσφυγες, κάναν προς τιμήν του και τα γνωστά “κουρμπάνια” (το ζώο που θυσιάζεται, μαγειρεύεται και μοιράζεται στους πιστούς ευλογημένο), έθιμο που αναβιώνει με παραλλαγές, ακόμη και σήμερα.
Ενδιαφέρον δε, παρουσιάζει ένα απόσπασμα του αξιόλογου λαογράφου Γ.Α.Μέγα (Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας), για παραδόσεις που σχετίζονταν με τη μέρα αυτή:
“Στη Στενήμαχο έσφαζαν βόδι (κουρμπάνι), “για να ευχαριστήσουν τον άγιο”, και μοίραζαν τα κομμάτια στους κατοίκους. Μετά τη λειτουργία γινόταν και αγώνας πάλης στην πλατεία. “Παλεύουν δυο αντρειωμένοι κι όποιος νικήσει παίρνει βραβείο ένα αρνί”. Στο Δρυμό Μακεδονίας ταυτόχρονα με το ράντισμα παραχώνουν και το “κλικούδ’ τ’ καλλ’κατζάρου” (που θαμνιάζεται Χριστούγεννα, `Αι Βασίλη και Φώτα) και το κόκκινο αυγό της Μ.Πέμπτης ‘ τα κόβουν κομματάκια και τα θάβουν στ’αμπέλια και στα γεννήματα.”
Ο Άγιος Τρύφων της εκκλησιαστικής παράδοσης …
Μάρτυρας της Χριστιανικής Εκκλησίας. Η μνήμη του εορτάζεται την 1η Φεβρουαρίου από την Ορθόδοξη Εκκλησία και στις 10 Νοεμβρίου από την Καθολική Εκκλησία. Την ημέρα αυτή γιορτάζουν όσοι φέρουν το όνομα Τρύφων και Τρυφωνία.
Ο Άγιος Τρύφων προστατεύει τους αγρούς από τα τρωκτικά, τις κάμπιες και τα λοιπά ζωύφια. Οι αμπελουργοί αποφεύγουν το κλάδεμα την ημέρα αυτή, γιατί, όπως διηγούνται σε πολλά μέρη της Ελλάδας, κάποιος που έπιασε κλαδευτήρι ανήμερα της εορτής του Αγίου Τρύφωνα έκοψε τη μύτη του. Στη Μακεδονία τον λένε και Άι Τρίφυλλα, γιατί βοηθάει τη βλάστηση του τριφυλλιού.
O Άγιος Τρύφων καταγόταν από τη Λάμψακο της Φρυγίας και έζησε στα χρόνια των αυτοκρατόρων Γορδιανού (238-244), Φιλίππου (244-249) και Δεκίου (249-251). Προερχόταν από φτωχή οικογένεια και στη παιδική του ηλικία, έβοσκε χήνες για να ζήσει.
Συγχρόνως όμως μελετούσε με ζήλο την Αγία Γραφή και εκτελούσε με ευλάβεια τα θρησκευτικά του καθήκοντα. Έτσι, σιγά-σιγά ο Τρύφων με την ευσεβή φιλομάθεια του, κατόρθωσε όχι μόνο να διδαχθεί ο ίδιος, αλλά και να διδάσκει τις αιώνιες αλήθειες της πίστεως του.
Γρήγορα η ευσεβής ψυχή του δέχθηκε τη χάρη του Αγίου Πνεύματος και ο Θεός αξίωσε τον Τρύφωνα να θαυματουργεί.
Όμως ο Άγιος θεράπευε όχι μόνο κάθε ασθένεια, αλλά και εξάγνιζε τις μολυσμένες από τα δαιμόνια ψυχές. Όταν ο αυτοκράτορας Γορδιανός, πληροφορήθηκε για τις θαυματουργικές ικανότητες τού Τρύφωνα, τον παρακάλεσε να θεραπεύσει την άρρωστη κόρη του.
O αυτοκράτορας προσπάθησε να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του, προσφέροντας στον Άγιο αξιώματα και χρήματα, τα οποία όμως ο Τρύφων ευγενικά αρνήθηκε.
Όταν αυτοκράτορας έγινε ο Δέκιος, εξαπέλυσε άγριο διωγμό κατά των Χριστιανών. Το 250 μ.Χ. ο Άγιος, επειδή δεν λάτρευε τους θεούς της ειδωλολατρικής θρησκείας και ήταν Χριστιανός, συνελήφθη από κάποιον στρατιωτικό που ονομαζόταν Φρόντων (ή Φόρτων) και οδηγήθηκε ενώπιον των επάρχων της Ανατολής, Τιβέριου Γράγχου και Κλαυδίου Ακυλίνου στη Νίκαια της Βιθυνίας.
Ο μάντης Πομπηϊανός τον παρουσίασε στους ηγεμόνες. Ο Άγιος Τρύφων ομολόγησε με θάρρος την πίστη του. Τότε υποβλήθηκε σε φρικτά βασανιστήρια. Του κατατρύπησαν με σπαθιά όλο του το σώμα, έπειτα τον έδεσαν από τα πόδια σε άλογα και τον έσυραν, σε ώρες φοβερού ψύχους, σε δύσβατες και πετρώδεις τοποθεσίες. Εκείνος προσευχόταν και έλεγε: «Κύριε, μην τους καταλογίσεις αυτή την αμαρτία».
Μετά το φρικτό μαρτύριο τον ρώτησαν αν σωφρονίσθηκε και ήθελε να θυσιάσει στα είδωλα. Ο Μάρτυρας του Χριστού απάντησε τότε στον έπαρχο Ακυλίνο: «Ανόσιε και κακών αρχηγέ, είναι δυνατόν να είσαι σωφρονισμένος, όταν είσαι μεθυσμένος από τον διάβολο;
Εγώ πάντοτε περνάω τον βίο μου με σωφροσύνη, γιατί έχω τον Χριστό βοηθό της ελπίδας μου». Ύστερα από αυτό τον έκλεισαν στο δεσμωτήριο με σκοπό να του δώσουν διορία, για να απαλλαγεί από την «άνοια» αυτού και να αρνηθεί την πίστη του στον Χριστό. Λίγες ημέρες μετά ο έπαρχος κάλεσε τον Άγιο και τον ρώτησε εάν το διάστημα του χρόνου και τα βασανιστήρια τον έπεισαν να θυσιάσει στους θεούς.
Ο Άγιος και πάλι ομολόγησε με πνευματική ανδρεία το Όνομα του Θεού. Τον έσυραν τότε γυμνό πάνω σε σιδερένια καρφιά, κατόπιν τον μαστίγωσαν και στη συνέχεια του έκαψαν με λαμπάδες τα πλευρά.
Στο τέλος, μόλις ο Μάρτυρας παρέδωσε την ψυχή του στον Θεό λέγοντας το «Κύριε Ιησού Χριστέ, δέξαι το πνεύμα μου», απέκοψαν την τίμια κεφαλή αυτού.
Οι Χριστιανοί παρέλαβαν το τίμιο λείψανο του Μάρτυρος και αφού το έχρισαν με πολύτιμα μύρα και το τύλιξαν σε σινδόνα, το κατέθεσαν σε λάρνακα και το απέστειλαν στην πόλη της Λαμψάκου κατά την επιθυμία του.
Η Σύναξη του Αγίου Μάρτυρος Τρύφωνος ετελείτο στο Μαρτύριό του, το οποίο βρισκόταν μέσα στο σεπτό Αποστολείο του Ιωάννου του Θεολόγου, πλησίον της Μεγάλης Εκκλησίας.
Ναό αφιερωμένο στον Άγιο Τρύφωνα έκτισε ο μέγας Ιουστινιανός (527-565 μ.Χ.) στην τοποθεσία του Πελαργού Κωνσταντινουπόλεως.
Μονή του Αγίου Τρύφωνος αναφέρεται και μετά τα μέσα του 9ου αιώνος μ.Χ., παρακείμενη στη Μητρόπολη Χαλκηδόνος, στην οποία εκάρη μοναχός ο μετέπειτα Πατριάρχης Νικόλαος ο Μυστικός (901-907, 912-925 μ.Χ.).
Παραδόσεις για την χάρη του Αγίου …από την Ι. Μονή Ξενοφώντος Αγίου Όρους:
Ἀπὸ τὶς ἀναμνήσεις ποὺ μᾶς παρέδωσαν οἱ παλαιοὶ πατέρες γνωρίσαμε ἀρκετὰ θαυμαστὰ γεγονότα ποὺ ἀναφέρονται στὸν ἀμάραντο τῆς Λαμψάκου θεῖο βλαστό, Ἅγιο Τρύφωνα.
Ὁ γέροντας Βαρλαὰμ ὁ Ξενοφωντινὸς ἔζησε περίπου 80 χρόνια στὴν Μονή μας. Ἦταν μιὰ κινητὴ ἱστορία. Ἦλθε στὴν Μονή μας τὸ 1908 καὶ κοιμήθηκε τὸ 1983. Κοσμημένος μὲ ἁπλότητα καὶ ταπεινότητα, ἔζησε ὅλα τὰ χρόνια του στὸ Μοναστήρι ὑπομένοντας κάθε δοκιμασία γιὰ τὴν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Διακόνησε χρόνια πολλὰ στὶς ἀγροτικὲς ἐργασίες τῆς Μονῆς καὶ εἶχε πολλὲς ἐμπειρίες μὲ τὸν Ἅγιο Τρύφωνα, τὸν προστάτη τῶν γεωργῶν.
Μᾶς διηγήθηκε πὼς κάποτε, στοὺς ἐπάνω κήπους τῆς Μονῆς, σὲ μιὰ περιοχὴ ποὺ λέγεται «Ζαχαρᾶς», ἔπεσε ἀκρίδα καὶ κάμπιες, μὲ συνέπεια νὰ γίνεται μεγάλη ζημία στὸν λαχανόκηπο. Ὁ γέροντας εἰδοποίησε τὸν ἅγιο Καθηγούμενο γιὰ τὴν συμφορὰ καὶ ζήτησε νὰ ἀνεβάσουν την ἁγία Κάρα τοῦ Μεγαλομάρτυρος Τρύφωνος καὶ νὰ διαβαστεῖ ἁγιασμὸς μὲ τὶς εὐχὲς τοῦ Ἁγίου.
Ἀμέσως ἀνταποκρίθηκε ἡ Μονή, καὶ μόλις ἔφθασε ἡ τιμία Κάρα τοῦ Ἁγίου καὶ διαβάστηκε ὁ ἁγιασμὸς καὶ οἱ εὐχές, σὰν ἕνα σύννεφο ἔφυγαν ὅλα τὰ ἔντομα καὶ σώθηκε ἡ σοδειὰ τῶν κήπων μὲ τὴν θαυμαστὴ ἐπέμβασι τοῦ Ἁγίου.
Ἀκόμη, μᾶς διηγεῖτο ὁ γέρων Βαρλαὰμ γιὰ τὸν ἐλαιῶνα: «-Ἐμεῖς, πατέρες, δὲν ξέραμε ἀπὸ ραντίσματα καὶ τέτοια πράγματα· ὅταν παρουσιάζονταν ἀσθένειες, παίρναμε τὴν ἁγία Κάρα τοῦ προστάτου μας Ἁγίου Τρύφωνος, κάναμε ἁγιασμὸ καὶ λιτανεύαμε τὸ ἅγιο λείψανο μέσα στὸν ἐλαιῶνα, ραντίζοντας μὲ τὸν ἁγιασμὸ τὰ δένδρα, καὶ ἡ συγκομιδὴ ἦταν θαυμαστή· σκεφθῆτε, ἔσπαζαν τὰ κλαδιὰ ἀπ᾿ τὸν καρπό· εἴκοσι πέντε χιλιάδες ὀκάδες λάδι βγάζαμε τὸν χρόνο ποὺ εἶχε ἐλαιοκαρπία. Δόξα τῷ Θεῷ καὶ στὸν Ἅγιο Τρύφωνα τὸν προστάτη μας!».
Ἀλλά, καὶ σὲ σωματικὲς ἀσθένειες ἦταν ἀρωγὸς καὶ ἰατρός, ὁ ἁγιώτατος Μάρτυς τοῦ Χριστοῦ Τρύφων, καὶ δὲν παύει νὰ μᾶς προστατεύει ἀπὸ κινδύνους καὶ πειρασμούς. Καὶ ὅσοι ἐπικαλοῦνται τὸ ἱερὸ ὄνομά Του καὶ ζητοῦν τὴν βοήθειά Του, λαμβάνουν τῶν ἰαμάτων τὴν χάρι ἀπὸ τὸν συνέκδημον τῆς δωδεκάδος τῶν θείων Ἀναργύρων.
Ο Άγιος Τρύφωνας τιμάται στην Ρωσία ως ο προστάτης των πουλιών
Στην Ρωσία ο Άγιος Τρύφωνας θεωρείται ο προστάτης των πουλιών.
Λέγεται ότι μία φορά που ο Ιβαν ο Τρομερός είχε βγει για κυνήγι.Από μία απροσεξία του υπηρέτη του ξέφυγε το αγαπημένο του γεράκι.Γεμάτος οργή ο τσάρος διέταξε τον υπηρέτη του Τρύφωνα Πατρικέιεβ σε τρεις μέρες να φέρει το γεράκι αλλιώς θα τον σκοτώσει.
Ο Τρύφωνας έψαξε σε όλο το δάσος και μη βρίσκοντας το γύρισε στην Μόσχα.Καθήμενος για να ξεκουραστεί άρχισε να προσεύχεται στον προστάτη άγιό του τον Άγιο Τρύφωνα.Όταν αποκοιμήθηκς είδε στον ύπνο του τον Άγιο Τρύφωνα καβάλα σ’ένα άλογο να κρατάει ένα άσπρο γεράκι και να του λέει:
-Να το γεράκι.Δώσε το στον τσάρο και μη στενοχωριέσαι
Ξυπνώντας βλέπει το γεράκι σ’ένα πεύκο.Το πήρε και το πήγε στον τσάρο ευχαριστώντας τον Άγιο Τρύφωνα.
.
πηγές:
1. Ο ΑΓΙΟΣ ΤΡΥΦΩΝ Ο προστάτης άγιος των γεωργών και αμπελουργών, του Αριστείδη Γ. Θεοδωρόπουλου , Ι. Μητρόπολη Χίου
2. Ἁγιος Μάρτυς Τρύφων, ἔκδοσις Ἱ. Μ. Ξενοφῶντος Ἁγίου Ὄρους
3. Ο Άγιος Τρύφωνας τιμάται στην Ρωσία ως ο προστάτης των πουλιών- από τον Προσκυνητή
.
