Μέσα σε κλίμα βαθιάς κατάνυξης και με έντονο το «χρώμα» της μακραίωνης παράδοσης ετοιμάζεται η Μακεδονία να γιορτάσει το Πάσχα, τη μεγαλύτερη γιορτή των ορθόδοξων χριστιανών.
Η κορύφωση των Θείων Παθών μέσα στη μεγάλη Εβδομάδα, έως την Ανάσταση, το Μεγάλο Σάββατο, συμβαδίζει με την διατήρηση μακραίωνων παραδόσεων που πέρασαν από γενιά σε γενιά, αλλά και παραδόσεων πολύ νεότερων που αναβιώνουν ξεχωριστά σε κάθε περιοχή. Σε ολόκληρη τη Μακεδονία, που και φέτος θα πλημμυρίσει από επισκέπτες, οι κάτοικοι συνεχίζουν να τιμούν τα πάθη και την Ανάσταση του Θεανθρώπου μέσα από αναπαραστάσεις και έθιμα που είναι βαθιά ριζωμένα στην παράδοση.
Σε κάθε χωριό και πόλη οι γενικές προετοιμασίες για τον εορτασμό της Ανάστασης ξεκινούν από τη Μεγάλη Πέμπτη, οπότε οι νοικοκυρές, κατά παράδοση, ετοιμάζουν τα τσουρέκια και βάφουν κόκκινα αυγά. Το αυγό συμβολίζει από την αρχαιότητα την ανανέωση της ζωής και το κόκκινο χρώμα το αίμα του Χριστού. Παλαιότερα, συνήθιζαν να τοποθετούν το πρώτο κόκκινο αυγό στο εικονοστάσι του σπιτιού, για να ξορκίσουν το κακό.
Παράλληλα, με το βάψιμο των αυγών και το ζύμωμα των τσουρεκιών και των Πασχαλιάτικων κουλουριών, οι κουζίνες των νοικοκυριών παίρνουν… φωτιά, καθώς η προετοιμασία της μαγειρίτσας και της σούβλας ανήμερα της Κυριακής του Πάσχα μοιάζουν με ιεροτελεστία.
Την πιο ιερή μέρα της Μεγάλης Εβδομάδας αποτελεί η Μεγάλη Παρασκευή, μέρα κορύφωσης του θείου δράματος, με την Αποκαθήλωση από το Σταυρό και την Ταφή του Χριστού. Γυναίκες με λουλούδια στα χέρια πηγαίνουν στις εκκλησίες για να στολίσουν τον Επιτάφιο.
Σε ορισμένες περιοχές αναβιώνουν ήθη κι έθιμα που δίνουν ένα ιδιαίτερο «χρώμα» τις επόμενες μέρες, όπως Το «κάψιμο του Ιούδα», οι «Αλογοδρομίες», οι «Αυγομαχίες», η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης του Εσταυρωμένου και η Ανάσταση σε νεκροταφεία.
Οι κουτσούνες και τα κουζουνάκια
Οι σπιτικές δουλειές και οι τελετουργίες κορυφώνονται σταδιακά, ενώ σύμφωνα με τους λαογράφους μέχρι τη Μεγάλη Τετάρτη ολοκληρώνονται οι διαδικασίες προετοιμασίας του σπιτιού -καθάρισμα, ξάσπρισμα, παρασκευή γλυκών, φαγητών και αρτοσκευασμάτων- ενόψει της μεγάλης γιορτής.
Τη Μεγάλη Τετάρτη μάλιστα, μετά το Ευχέλαιο που τελείται στους ναούς, οι νοικοκυρές ανανεώνουν το προζύμι του σπιτιού με το οποίο θα φτιάξουν την επόμενη μέρα τα πασχαλινά κουλούρια και τα τσουρέκια. Με αυτό το προζύμι οι νοικοκυρές ζυμώνουν τα κουλούρια του Πάσχα: κουτσούνες, κουζουνάκια, καλαθάκια, αυγούλες, παύλους κ.ά., τα οποία στολίζονται με κόκκινα αυγά.
Το Θείο Πάθος ξεκινά τη Μεγάλη Πέμπτη, κορυφώνεται τη Μεγάλη Παρασκευή και καταστρέφεται πανηγυρικά τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου, όταν έρχεται το μήνυμα της Ανάστασης.
Μάλιστα η Μεγάλη Πέμπτη ή Κόκκινη Πέμπτη είναι η κατ’ εξοχήν ημέρα της προετοιμασίας για την Ανάσταση. Από το πρωί, οι νοικοκυρές βάφουν τα αυγά, βάζουν το πρώτο αυγό στο εικονοστάσι και πετούν το παλιό στο ποτάμι. Ακόμη και σήμερα σε πολλές περιοχές με το αυγό σταυρώνουν τα παιδιά όταν είναι άρρωστα, ενώ ο αριθμός των αυγών που θα βάψουν είναι ορισμένος και το δοχείο καινούριο.
Το κλίμα πάντως ενόψει του Πάσχα, αρχίζει να γίνεται γιορτινό από σήμερα Κυριακή των Βαΐων, οπότε οι ομάδες των «Λαζαρίνων» επισκέπτονται την εκκλησία, με τις νιόπαντρες να πηγαίνουν βάγια τα οποία μοιράζονται στο ποίμνιο, και φυλάσσονται στο εικονοστάσι «για το καλό». Σύμφωνα με την παράδοση, μετά από τη λειτουργία πρωταγωνίστριες ήταν τα νεαρά κορίτσια που έλεγαν τα κάλαντα στην αυλή των εκκλησιών.
Οι αυγομάχοι και οι Κουνιές στην Κεντρική Μακεδονία
Ιδιαίτερο χρώμα έχει το Πάσχα σε πολλές περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας, με την αναβίωση πολλών εθίμων.
Την Κυριακή του Πάσχα στην Αρναία Χαλκιδικής νέοι των πολιτιστικών συλλόγων της περιοχής υποδέχονται τον κόσμο στην κεντρική πλατεία, ντυμένοι με παραδοσιακές στολές κερνώντας τους κόκκινα αυγά, τσουρέκι και παραδοσιακές πίτες.
Τη δεύτερη μέρα μετά από την Ανάσταση αναβιώνει το έθιμο «Κούτσμανος» από την Πολιτιστική Εταιρία της Αρναίας, ενώ στην παραλία της Συκιάς, στη Χαλκιδική, διοργανώνονται την τρίτη μέρα του Πάσχα «Αλογοδρομίες», ένα έθιμο που έχει βαθιά τις ρίζες του στο χρόνο και αναβιώνει με επιτυχία τα τελευταία χρόνια.
Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα στα Γιαννιτσά της Πέλλας αναβιώνει το έθιμο «Κουνιές», το οποίο συμβολίζει την «αιώρηση», δηλαδή το κούνημα, και γίνεται για το «καλό», υπέρ υγείας και πλούσιας σοδειάς.
Ξεχωριστές είναι οι «Αυγομαχίες» στον Άνω Άγιο Ιωάννη Πιερίας τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, ένα έθιμο που έλκει την καταγωγή του από τις πατρίδες του ποντιακού ελληνισμού και συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών. Οι αυγομάχοι λαμβάνουν θέσεις και έχουν στη «φαρέτρα» τους είκοσι αυγά ο καθένας. Η μάχη ξεκινά στην εξέδρα, όπου κάθονται αντικριστά δύο αυγομάχοι και όποιος μείνει τελευταίος με ένα αυγό είναι ο νικητής.
Το ίδιο έθιμο αναβιώνει την Κυριακή του Πάσχα και στην Καστανούσα Κερκίνης. Βασικός κανόνας του εθίμου σε αυτή την περιοχή είναι η χρησιμοποίηση μόνο αυγών κότας.
Στις Σέρρες, τη Μεγάλη Παρασκευή, κατά την περιφορά του Επιταφίου αναβιώνει στη συνοικία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, το έθιμο «Αδώνια» Σύμφωνα με το τελετουργικό του εθίμου, όταν ο Επιτάφιος πλησιάζει, κάθε νοικοκυρά τοποθετεί στο κατώφλι του σπιτιού της ένα τραπεζάκι, πάνω στο οποίο έχει τοποθετήσει θυμίαμα και την εικόνα του Εσταυρωμένου, πλαισιωμένη από πασχαλιές και άλλα άνθη.
Στο χωριό Μαργαρίτα της Πέλλας, τη δεύτερη μέρα του Πάσχα, πραγματοποιείται το τοπικό έθιμο Σπάσιμο των Αυγών και προσφέρονται στους επισκέπτες τοπικά παραδοσιακά εδέσματα.
Την ίδια μέρα στην Ιερισσό της Χαλκιδικής, γιορτάζεται το έθιμο «Του μαύρου νιου τ’ αλώνι», με τους γεροντότερους να αρχίζουν το χορό. Σιγά-σιγά πιάνονται όλοι οι κάτοικοι και ο χορός έχει μήκος πολλών μέτρων. Τραγουδούν και χορεύουν όλα τα πασχαλινά τραγούδια και τελειώνουν με τον «καγκελευτό» χορό, που είναι η αναπαράσταση της σφαγής 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους, την επανάσταση του 1821.
Παρακλήσεις στον Αναστάντα Χριστό
Ο δήμος Παγγαίου, στα ορεινά του νομού Καβάλας, πιστός στην αναβίωση των παραδόσεων και τη δημιουργία πολιτισμού, οργανώνει τη δεύτερη μέρα του Πάσχα τον εορτασμό του Αγίου Γεωργίου στη Νικήσιανη, όπου κάτοικοι εξορμούν στη φύση που ξαναζωντανεύει από το χειμωνιάτικο λήθαργο.
Την τρίτη μέρα του Πάσχα, με συγκίνηση και ευλάβεια, στο Δημοτικό ΔιαμέρισμαΕλευθερών δυτικά του νομού Καβάλας, αναβιώνουν τα παραδοσιακά «Μαζίδια». Ένα έθιμο που χρονολογείται από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Οι πιστοί μεταφέρουν εν πομπή τα εικονίσματα από τη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ταξιάρχη, την παλαιότερη εκκλησία της περιοχής, στα «Μαζίδια», όπου βρίσκεται το γραφικό εξωκλήσι των Αγίων Ραφήλ, Ειρήνης και Νικολάου.
Εκεί, τελούν αρτοκλασία και αγιασμό αναπέμποντας παρακλήσεις προς τον Αναστάντα Χριστό να ευλογήσει την καλλιεργητική περίοδο που ξεκινάει ώστε να είναι αποδοτική και εύφορη. Οι πιστοί προσκυνούν τα εικονίσματα και εν πομπή επιστρέφουν στην εκκλησία του Αγίου Ταξιαρχή.
Στη συνέχεια, στην πλατεία του παλιού παραδοσιακού οικισμού, στήνεται μεγάλο γλέντι.
Το δικό της χαρακτήρα έχει η Δευτέρα του Θωμά στους Σιταγρούς Δράμας, όπου οι εκεί εγκατεστημένοι Πόντιοι συνεχίζουν πανάρχαια έθιμα των κοιτίδων τους, όπως επισκέψεις στα μνήματα, με διανομή κόκκινων αβγών και γλυκισμάτων και με τραγούδια.
Νεκροδείπνα στην Κοζάνη
Ο κύκλος των πασχαλιάτικων εθίμων στη Δυτική Μακεδονία άρχισε χθες, Σάββατο του Λαζάρου και κλείνει την Παρασκευή μετά το Πάσχα.
Στο Δρυόβουνο του δήμου Βοΐου, το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής γίνεται «η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης του Χριστού» στον λόφο του «Γολγοθά» που βρίσκεται σε ύψωμα του χωριού. Πλήθος πιστών συμμετέχει στην πομπή που σχηματίζεται προς τον λόφο, όπου σε κλίμα κατάνυξης ο Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης παραδίδει το σκήνωμα του Ιησού στις μυροφόρες, στις νέες κοπέλες που είναι ντυμένες με παραδοσιακές στολές και έχουν φτάσει από όλη τη Δυτική Μακεδονία για να συμμετάσχουν στην κατανυκτική τελετή.
Στην Κοζάνη, το «Χριστός Ανέστη» πολλοί κάτοικοι της πόλης το ψέλνουν στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου που είναι το μεγαλύτερο νεκροταφείο της πόλης. Τα μέλη κάθε οικογένειας συγκεντρώνονται από νωρίς γύρω από τα μνήματα των νεκρών τους και με αναμμένη τη λαμπάδα ψέλνουν το «Χριστός Ανέστη!». Τσουγκρίζουν τα αυγά τους και ανταλλάσσουν ευχές ενώ φεύγοντας αφήνουν κόκκινα αυγά στο μνήμα για να «χορτάσουν» τα μέλη της οικογένειας που έχουν πεθάνει.
Σε ορισμένα χωριά της Κοζάνης, οι κάτοικοι ποντιακής καταγωγής συνηθίζουν τα περίφημα «Νεκρόδειπνα». Τη Δευτέρα και την Τρίτη του Πάσχα, στο Πρωτοχώρι Κοζάνης, οι Πόντιοι μαζεύονται από νωρίς στα μνήματα και ετοιμάζουν το εορταστικό τραπέζι της οικογένειας με εδέσματα, γλυκά, κόκκινο κρασί και ό,τι άλλο αγαπούσαν οι νεκροί που έχουν μεταφέρει από τα σπίτια τους.
Το γεύμα διαρκεί έως αργά το απόγευμα και συνήθως σφραγίζεται μ’ ένα τρικούβερτο μεθυστικό γλέντι, συνοδεία ποντιακής λύρας με χορούς και τραγούδια που θυμίζουν στα ζώντα μέλη της οικογένειας τους νεκρούς τους.
Την Παρασκευή μετά το Πάσχα, στη Δεσκάτη Γρεβενών αναβιώνει το έθιμο της «Ανδρομάνας», που αποτελεί τον αποχαιρετισμό στο Πάσχα. Οι κάτοικοι, ανήμερα της Ζωοδόχου Πηγής, την πρώτη Παρασκευή μετά τη Μεγάλη Εβδομάδα, τραγουδούν όλοι μαζί στην πλατεία, ιδιαίτερα παραδοσιακά τραγούδια και χορεύουν. Το έθιμο αυτό, έχει τις ρίζες του, στην εποχή της Τουρκοκρατίας, όπου μέσα από τα τραγούδια με τους αλληγορικούς στίχους περνούσαν τα μηνύματα της λευτεριάς και της επανάστασης, ακόμη και παρουσία των Τούρκων.
*Δημοσιεύθηκε στη “ΜτΚ” στις 28.04.2024
πηγή makthes.gr
