Σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση, η παγκόσμια πλέον γιορτή των Χριστουγέννων δεν αποτελεί χριστιανική παράδοση. Παράδοξο εκ πρώτης όψεως, αν αναλογιστεί κανείς ότι μιλάμε για Χριστού-γεννα.
Παρ’ όλα αυτά, η υιοθέτηση της 25ης Δεκεμβρίου ως ημέρας γέννησης του Ιησού, συνοψίζει ένα λαμπρό παράδειγμα εισαγωγής πανάρχαιων παγανιστικών εθίμων στο Χριστιανικό ημερολόγιο, όταν δεν κατέστη δυνατόν αυτά να καταπολεμηθούν…
21 Δεκεμβρίου, το Χειμερινό Ηλιοστάσιο στον αρχαίο κόσμο
Στην αρχαία Ελλάδα στο Χειμερινό Ηλιοστάσιο γιόρταζαν τη γέννηση του Διονύσου, γιου του Δία και της παρθένου Σεμέλης. Τον αποκαλούσαν «σωτήρα» και «θείο βρέφος».
Ήταν ο «καλός ποιμένας», οι ιερείς του οποίου κρατούσαν την ποιμενική ράβδο, όπως συνέβαινε και με τον Όσιρη.
Τον χειμώνα θρηνούσαν το σκοτωμό του από τους Τιτάνες, αλλά στις 30 Δεκεμβρίου γιόρταζαν την αναγέννηση του.
απο τα Κρόνια στα Σατουρνάλια…
Η αλήθεια είναι ότι και οι αρχαίοι γιόρταζαν… Χριστούγεννα και μάλιστα με πλείστες ομοιότητες όσον αφορά τις παραδόσεις, τις ημερομηνίες, ακόμα και το ντεκόρ!
Οι αρχαίοι Έλληνες, σε διάφορες πόλεις γιόρταζαν τα Κρόνια προς τιμήν του ομώνυμου θεού. Οι εορτασμοί γινόντουσαν καλοκαίρι (τη δωδέκατη μέρα του μηνός Εκατομβαιώνος) και περιλάμβαναν πλήθος εκδηλώσεων, υπαίθριες αγορές και ανταλλαγές δώρων.
Ανήμερα της γιορτής ήταν αργία, ενώ οι δούλοι μπορούσαν σε κλίμα ευφορίας και ελευθεριότητας να συνφάγουν, ακόμα και να λοιδορήσουν τα αφεντικά τους, σε ανάμνηση της “Χρυσής Εποχής” του ανθρώπινου γένους, όπου μόχθος και δουλειά ήταν έννοιες άγνωστες.
Αυτή την εύθυμη γιορτή μιμήθηκαν αργότερα οι Ρωμαίοι, διοργανώνοντας τα Σατουρνάλια (Saturn είναι ο Κρόνος στα λατινικά).
Μόνο που τώρα η γιορτή πραγματοποιείται χειμώνα, από τις 17 ως τις 23 Δεκεμβρίου. Η 23η συγκεκριμένα ήταν η μέρα των Σιγιλλαρίων, ήτοι της ανταλλαγής δώρων, συχνά με τη συνοδεία μικρών έμμετρων ή όχι κειμένων (ας φανταστούμε κάτι αντίστοιχο με τις σημερινές συνοδευτικές κάρτες).
Φυσικά, δεν έλλειπαν τα τραπεζώματα, η κρεοφαγία και το άφθονο αλκοόλ – επίσης εδώ με τη συμμετοχή των δούλων, ενώ το εξεζητημένο ντύσιμο και η βαριά διακόσμηση με γιρλάντες και κορδέλες, μάλλον δεν ήταν επιβεβλημένα, συνηθίζονταν όμως κρίνοντας από αγγεία και τοιχογραφίες, (το χριστουγεννιάτικο έλατο είναι σαφώς μεταγενέστερο και έχει βορειοευρωπαϊκές ρίζες).
Η παράδοση των Σατουρναλίων ξεπέρασε κατά πολύ την, όχι βραχύβια Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και επέζησε ως παράδοση ιδιωτική πλέον, στο Μεσαίωνα και το Βυζάντιο, συχνά ως συνώνυμο της ετήσιας χειμερινής έκλυσης των ηθών.
Ιησούς: Ο θεός Ήλιος
Ασφαλώς, ο Δεκέμβριος δεν αποτελεί τυχαία ημερολογιακή επιλογή για όλα αυτά. Στις 22 του μήνα, ο ήλιος βρίσκεται στο χαμηλότερο ύψος του, ενώ μετά, οι μέρες αρχίζουν να μεγαλώνουν.
Ο Ιούλιος Καίσαρας, με τη συνδρομή του περίφημου αλεξανδρινού αστρονόμου Σωσιγένη ήταν εκείνος που καθιέρωσε την πρώτη Ιανουαρίου ως πρωτοχρονιά. η 25η Δεκεμβρίου ήταν για τη Ρώμη, η μέρα της γέννησης του “αήττητου Ηλίου” και καθώς ο Ιησούς είναι ηλιακή θεότητα, όπως ο Απόλλων, ο Μίθρας, ή ο Ώρος, δεν ήταν δύσκολο να επιλεχθεί η συγκεκριμένη ημερομηνία από τις πολλές που προτείνονταν ως ημέρα γέννησής του, (στο Βυζάντιο καθιερώθηκε από τον Ιουστινιανό), υιοθετώντας παράλληλα και την πληθώρα των εθίμων και των παραδόσεων που την ακολουθούν.
Ας ελπίσουμε ότι στις δύσκολες μέρες που διανύουμε, το λεγόμενο “πνεύμα των Χριστουγέννων” θα αγγίξει όλους μας, έστω από λίγο, ανεξαρτήτως θρησκείας, κουλτούρας, ή οικονομικής κατάστασης…
“Η παράδοση θεωρεί ότι η αρχαιότερη ομιλία για τη γιορτή των Χριστουγέννων εκφωνήθηκε από τον Μέγα Βασίλειο στην Καισάρεια της Καππαδοκίας το έτος 376 μ.Χ.
Άλλες Ιστορικές πηγές επισημαίνουν πως ο εορτασμός των Χριστουγέννων άρχισε να τηρείται στη Ρώμη γύρω στο 335, αν και κάποιοι ερευνητές βασιζόμενοι σε αρχαίους ύμνους με χριστουγεννιάτικη θεματολογία[4] θεωρούν ότι τα πρώτα βήματα που οδήγησαν στον εορτασμό αυτό έγιναν μέσα στον 3ο αιώνα.
Επί Πάπα Ιουλίου Α’ (337-352) τα Χριστούγεννα σταμάτησαν να γιορτάζονται μαζί με τα Θεοφάνεια και θεσπίσθηκε ως επέτειος η 25 Δεκεμβρίου κατόπιν έρευνας των αρχείων της Ρώμης, όπως πιστεύεται, επί της απογραφής που έγινε επί αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου, σε συνδυασμό με υπολογισμό ρήσης του Ευαγγελίου (το οποίο και συνέτεινε) του Προδρόμου λεχθείσα περί τον Χριστόν:”Εκείνος δει αυξάνειν, εμέ δε ελατούσθαι” (Ιωάνν. γ’30). Με βάση αυτή την υποθετική πηγή, η Γέννηση του Χριστού ορίσθηκε κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο όπου και αρχίζει η αύξηση των ημερών.
Στον καθορισμό της 25ης Δεκεμβρίου ως ημερομηνίας εορτασμού συντέλεσαν προφανώς η μεγάλη εθνική εορτή του “ακατανίκητου” θεού Ήλιου (Dies Natalis Solis Invicti) και ο εορτασμός των γενεθλίων του Μίθρα που ήταν διαδεδομένα σε όλη την επικράτεια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας με την έννοια ότι η επιλογή αυτής της ημέρας ως ημέρας γέννησης του Χριστού είχε να κάνει με την προσπάθεια αντικατάστασης των παγανιστικών (μη χριστιανικών) γιορτών που τηρούνταν εκείνον τον καιρό, όπως τα Σατουρνάλια και τα Μπρουμάλια
Συνεπώς, όταν ο Χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας, προσπάθησε να απορροφήσει και να δώσει νέα διάσταση και νέα σημασία σε πανάρχαια λατρευτικά έθιμα και λατρευτικές συνήθειες αιώνων.
Πάντως, παρά τις απαγορεύσεις της εκκλησίας για πολλές από τις εκδηλώσεις που τελούνταν στην αντίστοιχη του Δωδεκαημέρου περίοδο ή τις νομοθεσίες, αυτές διατηρήθηκαν κυρίως στην ύπαιθρο καθ’ όλη την διάρκεια των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων, μέχρι τον 5ο μ.Χ. αιώνα.
Σε μεταγενέστερη εποχή πολλά από τα έθιμα τους (ανταλλαγή δώρων, γλέντια, χαρτοπαίγνια κ.ο.κ.) μεταβιβάστηκαν στον εορτασμό τής Πρωτοχρονιάς.
Στη Ρώμη το καλεντάρι των Φιλοκαλίων (354 μ.Χ.) περιλαμβάνει στην ημερομηνία της 25ης Δεκεμβρίου, απέναντι από την παγανιστική Natalis invicti, δηλ. “γέννηση του ακατανίκητου (ήλιου)”, την φράση “VIII kaalitan nattis Christus in Bethleem Iudea”.
Από τη Δύση ο εορτασμός της Γεννήσεως στις 25 Δεκεμβρίου πέρασε και στην Ανατολή γύρω στο 376. Το 386 ο Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος παρότρυνε την εκκλησία της Αντιόχειας να συμφωνήσει στην 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα εορτασμού της Γέννησης. Τον καιρό του Αγ. Αυγουστίνου (354-430) η ημερομηνία της Γιορτής της Γέννησης είχε καθοριστεί, πάντως ο Αυγουστίνος την παραλείπει από τον κατάλογό του με τις σημαντικές χριστιανικές επετείους (PL 33.200).
Με τον χρόνο επεκράτησε σε όλο τον χριστιανικό κόσμο εκτός της Αρμενικής Ορθόδοξης Εκκλησίας που συνεχίζει τον συνεορτασμό με τα Θεοφάνια.
Το 529 ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός απαγόρευσε την εργασία και τα δημόσια έργα κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων και τα ανακήρυξε δημόσια αργία.
Ως το 1100, καθώς είχε επεκταθεί η δράση των ιεραποστολών στις παγανιστικές ευρωπαϊκές φυλές, όλα τα έθνη της Ευρώπης γιόρταζαν τα Χριστούγεννα.
Εντούτοις, αργότερα, εξαιτίας της Μεταρρύθμισης απαγορεύτηκε ή περιορίστηκε κατά περιόδους η τήρησή του εορτασμού τους σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και στην Αμερική, καθώς θεωρούνταν ότι περιλάμβανε σε μεγάλο βαθμό ειδωλολατρικά στοιχεία..”
Αλλά τι ήταν τα Σατουρνάλια
Ρωμαϊκή εορτή προς τιμήν του θεού Σατούρνου (Saturnus), ο οποίος ταυτίζεται με τον ελληνικό θεό Κρόνο και αντιστοιχεί με την ελληνική γιορτή των Κρονίων. Ο Κρόνος ήταν ο θεός της σποράς και τον τιμούσαν μετά τη λήξη της περιόδου της σποράς του σίτου. Ο εορτασμός άρχιζε κάθε χρόνο στις 17 Δεκεμβρίου και διαρκούσε επτά ημέρες. Πολλά από τα έθιμα των Σατουρναλίων επιζούν μέχρι σήμερα.
Οι εορταστικές εκδηλώσεις των Σατουρναλίων ξεκινούσαν με θυσία που ο δήμος προσέφερε στον θεό και τελούσε μπροστά στο ναό του. Μετά τη θυσία ακολουθούσε κοινό γεύμα για όλους τους πολίτες, με δημόσια δαπάνη. Κατά την ημέρα αυτή, αλλά και τις τρεις επόμενες, τα δικαστήρια και τα σχολεία παρέμεναν κλειστά.
Για να μνημονευθεί, μάλιστα, η εποχή του χρυσού αιώνα της βασιλείας του Κρόνου (προτού τον εκθρονίσει ο γιος του Ζευς), κατά την οποία μεταξύ των ανθρώπων επικρατούσαν ευδαιμονία και ελευθερία, επέτρεπαν στους δούλους να συμπεριφέρονται ως ελεύθεροι. Οι ρωμαίοι οικοδεσπότες αντάλλασσαν τους ρόλους με τους δούλους τους και προσέφεραν σ’ αυτούς κάθε εξυπηρέτηση.
Κατά τις ημέρες των Σατουρναλίων αναστελλόταν η απαγόρευση των τυχερών παιχνιδιών. Οργανώνονταν πλούσια συμπόσια, σε καθένα από τα οποία εκλεγόταν από τους συνδαιτημόνες ένας βασιλιάς (saturnalicius princeps), στα προστάγματα του οποίου όφειλαν να υπακούουν όλοι οι συμπότες.
Κατά την 21η και την 22α Δεκεμβρίου γινόταν αγορά, στην οποία πωλούσαν αγαλματίδια που ονομάζονταν σιγιλάρια (sigillaria). Σύμφωνα με το έθιμο, οι εορτάζοντες έπρεπε να αγοράζουν τέτοια αγαλματάκια και να τα προσφέρουν στους γνωστούς και φίλους τους, ευχόμενοι «Bona Saturnalia». Οι πλούσιοι μοίραζαν στους φτωχούς γενναία χρηματικά βοηθήματα. Μεταξύ των δώρων ήταν και λαμπάδες, επειδή, όπως πίστευαν, το φως τους ενίσχυε το φως τού ηλίου, το οποίο ελαττωνόταν την εποχή αυτή.
Τα Σατουρνάλια διατηρήθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων, μέχρι τον 5ο μ.Χ. αιώνα, οπότε καταργήθηκαν υπό την επίδραση του Χριστιανισμού. Ωστόσο, πολλά από τα έθιμά τους (ανταλλαγή δώρων, γλέντια, χαρτοπαιξία κ.ο.κ.) διατηρήθηκαν και μεταβιβάστηκαν στον εορτασμό της Πρωτοχρονιάς.
Τις περισσότερες πληροφορίες για τις τελετές των Σατουρναλίων μνημονεύει ο Λατίνος συγγραφέας του 5ου μΧ αιώνα Μακρόβιος στο έργο του «Saturnalia».
Πηγη: Σαν Σήμερα & artic.gr
