Η Χαλκιδική των εθίμων, της παράδοσης και των πασχαλινών ημερών είναι άρθρο στη Μακεδονία της Κυριακής που δημοσιεύεται με την επιμέλεια της Σουζάνας Καζάκα. Ένα μικρό ¨οδοιπορικό¨ στα πολιτιστικά και λαογραφικά δρώμενα των χωριών, λίγες εβδομάδες πριν καλωσορίσουν τους χιλιάδες τουρίστες για την έναρξη της σεζόν.
Μπορεί τα τελευταία δύο χρόνια το lockdown λόγω covid να φρέναρε δεκάδες πασχαλινές εκδηλώσεις και παραδόσεις αιώνων, φέτος όμως το Πάσχα στη Χαλκιδική θα είναι και πάλι παρών με ήθη και έθιμα σε όλα τα χωριά. Οι εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης απαντούν θετικά στην τέλεση των εθίμων, με προσοχή και ανάλογα μέτρα.
Η Ανάσταση γιορτάζεται με λαμπρότητα στις τοπικές εκκλησιές, ενώ ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει η Μεγάλη Εβδομάδα ανάλογα με τα ήθη που φέρνουν οι κάτοικοι του νομού από τους τόπους καταγωγής τους. Στα προσφυγικά χωριά, οι αλησμόνητες πατρίδες δίνουν το παρών και στην πασχαλινή γιορτή, ενώ οι ντόπιοι επίσης ακολουθούν τις παραδόσεις των παππούδων τους με σαφείς αναφορές στην περίοδο της Τουρκοκρατίας.
Μαύρο Αλώνι, Κούτσαμνους, Σουσαρίστα και άλλα…
Στα χωριά του δήμου Αριστοτέλη πρωταγωνιστούν τα έθιμα που έρχονται από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Στην Αρναία η παράδοση επιτάσσει την καλή φιλοξενία. Από νωρίς την Κυριακή του Πάσχα, τα μέλη των πολιτιστικών συλλόγων φορούν τις παραδοσιακές τους στολές και μοιράζουν αυγά και τσουρέκια σε όσους περνούν από την πλατεία του χωριού.
Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα οι κάτοικοι παίρνουν μέρος στο ζύγισμα του Αη Γιώργη. Ζυγίζονται στο «Καντάρι» κι όποιος έχει πάρει κιλά σημαίνει ότι έφαγε πολύ και δεν τήρησε νηστεία. Το αντίθετο ισχύει για όποιον έχασε κιλά. Αντίστοιχα τα έπαθλα είναι μια μεγάλη κατσαρόλα για τους αδύνατους, και μια μικρή για τους… τροφαντούς.
Την Τρίτη του Πάσχα η Ιερισσός έχει την τιμητική της. Στη θέση Μαύρο Αλώνι, η ιστορία μαρτυρά τη σφαγή 400 Ιερισσιωτών από τους Τούρκους, κατά την επανάσταση του 1821.
Πρόκειται για ένα θεατρικό δρώμενο κατά το οποίο οι παρευρισκόμενοι πιάνονται χέρι-χέρι και χορεύουν κάτω από τα σπαθιά και την αψίδα. Έτσι αναβιώνουν τον τρόπο με τον οποίο παραδόθηκαν στον Μεχμέτ Εμίν, και σφαγιάστηκαν, καθώς πραγματοποιούσαν την αναγκαστική τους έξοδο από το Άγιον Όρος. Αντίστοιχα στο Παλαιοχώρι, στον δήμο Αριστοτέλη και πάλι, αναβιώνει το έθιμο «του Χαρ’κού τ’ αλώνι».
Την τρίτη μέρα του Πάσχα πραγματοποιείται και ο ξακουστός «Κούτσμανος» στον Προφήτη Ηλία Αρναίας. Άνδρες που φορούν παραδοσιακές στολές και κρατούν όπλα ξεκινούν έφιπποι από την πλατεία και κατευθύνονται στον προφήτη Ηλία. Εκεί, μετά το πέρας της λειτουργίας ξεκινά η σκοποβολή, κατά την οποία οι διαγωνιζόμενοι σημαδεύουν κόκκινα αυγά που κρέμονται από ένα σκοινί.
Αργότερα, οι κάτοικοι της περιοχής διαγωνίζονται και στη «Σουσσαρίτσα», δηλαδή, πετούν κόκκινα αυγά στο χορτάρι και νικητής αναδεικνύεται εκείνος που θα το πετάξει πιο μακριά, χωρίς να το σπάσει.
«Ανάμεσα στις έγνοιες της Αυτοδιοίκησης είναι και η διατήρηση της τοπικής παράδοσης και του ιδιαίτερου χαρακτήρα των γιορτινών ημερών. Πολλά δρώμενα με αναφορά στην περίοδο της Τουρκοκρατίας με πολιτιστικό και λαογραφικό ενδιαφέρον, αλλά και σημαντικά, ως προς την ιστορική μνήμη που εμπεριέχουν. Όλα πραγματοποιούνται σε συνεργασία με τους συλλόγους και τις τοπικές κοινότητες του δήμου μας», δηλώνει ο δήμαρχος Αριστοτέλη Στέλιος Βαλιάνος. Αναμφισβήτητα βέβαια, όλα τα παραπάνω έθιμα είναι και κομμάτι της προβολής του τόπου.
Δευτέρα του Πάσχα στο Στανό για την «Κούνια»
Παλαιότερα στον Στανό, οι νέοι ερωτευμένοι άνδρες έστηναν μια μεγάλη κούνια και ζητούσαν από την κοπέλα που τους άρεσε να καθίσουν και να κουνηθούν μαζί. Αυτή ήταν η ένδειξη ότι είχαν αισθήματα για εκείνη κι εφόσον εκείνη δεχόταν την πρόσκλησή τους, είχαν πλέον μια άτυπη δέσμευση μεταξύ τους, με σκοπό τον γάμο. Αμέσως μετά έλεγαν και το ανάλογο τραγούδι, τελειώνοντας πάντα με την αναστάσιμη προσευχή.
Αφού κουνιόντουσαν άφηναν την ουρά του σχοινιού στο έδαφος και σχηματίζονταν κουλούρες. Ανάλογα με τους κύκλους που δημιουργούνταν έλεγαν ότι «τόση θα είναι η αγάπη της μελλοντικής πεθεράς ή σε πόσα χρόνια θα παντρευτούν».
Έτσι λοιπόν, προέκυψε το έθιμο της Κούνιας που αναβιώνει στον ορεινό Στανό του δήμου Αριστοτέλη, κάθε δεύτερη ημέρα του Πάσχα με πρωτοβουλία του συλλόγου γυναικών του χωριού και του τοπικού εφημέριου, το οποίο ακολουθεί ένα μεγάλο παραδοσιακό πανηγύρι με χορό, γλέντι και σούβλες.
Οι Αλογοδρομίες στη Συκιά Σιθωνίας
Ένα ακόμη έθιμο το οποίο αξίζει να παρακολουθήσει ο επισκέπτης της Σιθωνίας είναι οι αλογοδρομίες που διοργανώνονται την τρίτη ημέρα του Πάσχα στην παραλία της Συκιάς. Πρόκειται για μία παράδοση που διατηρείται αναλλοίωτη εδώ και πολλά χρόνια, από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με το τελετουργικό, αμέσως μετά τη λειτουργία στο παρεκκλήσι του Αγίου Γεωργίου, ο ιερέας παραδίδει στους ιππείς την εικόνα και εκείνοι με τη σειρά τους τη μεταφέρουν στον χώρο διεξαγωγής των αλογοδρομιών.
Οι ξεχωριστοί Επιτάφιοι και το κάψιμο του Ιούδα
Ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου στα Νέα Μουδανιά έχει έναν από τους πιο ξακουστούς Επιτάφιους στον τόπο, που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες. Είναι ο Επιτάφιος που φιλοτέχνησε η περίφημη κεντήτρια Μαριώρα που διατηρούσε εργαστήρι στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με την παράδοση η Μαριώρα, τον κέντησε με το ένα της χέρι, μιας και το αριστερό της το είχαν κόψει λόγω αρρώστιας. Ο Επιτάφιος έχει καταγραφεί ως κειμήλιο και αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης.
Στην Ουρανούπολη του δήμου Αριστοτέλη, οι γυναίκες κάθε χρόνο κεντούν με χιλιάδες πέρλες και χάντρες τον Επιτάφιο που εδώ και είκοσι χρόνια περίπου είναι ο πιο ξακουστός στη χώρα. Σχέδια περίτεχνα, με λουλούδια που ευωδιάζουν και εμπνευσμένα από προσφυγικές μνήμες, ή τα βιβλία του Αγίου Όρους. Πρόκειται για μια προετοιμασία που ξεκινά από τον Ιανουάριο και στην οποία παίρνουν μέρος όλες οι γυναίκες του χωριού.
Το κάψιμο του Ιούδα ή αλλιώς του Εβραίου είναι ένα έθιμο ακόμη, που σηματοδοτεί τις πασχαλινές μέρες. Στα Νέα Πλάγια του δήμου Ν. Προποντίδας οι νέοι του χωριού καίνε το ομοίωμα του Ιούδα το απόγευμα της Μ. Παρασκευής έξω από την εκκλησία. Γύρω από τη φωτιά χλευάζουν τον προδότη του Ιησού. Ανάλογα, στο ορεινό Γομάτι, στο έθιμο του Φανού, στήνουν από νωρίς τη Μεγάλη Εβδομάδα τον Φανό, κλαδιά δηλαδή σε ύψος πολλών μέτρων, από όπου κρεμούν τον Ιούδα, για να αρπάξει η φωτιά την ώρα που ακούγεται το Χριστός Ανέστη. Το ίδιο έθιμο κρατεί καλά και στις περιοχές Πευκοχώρι και Χανιώτη της Κασσάνδρας.
