…Ο σεισμός έγινε στις 26 Σεπτεμβρίου ώρα 9:20μμ το 1932…
κοντοζυγώνουν οι μέρες που η μνήμη και ο χρόνος θέλουν να αφήσουν πίσω…στα χαμένα…
Πριν πούμε και γράψουμε το ιστορικό της μεγάλης καταστροφής … πρώτα από όλα… τα λόγια της Λαϊκής Μούσας που τα έγραψε και οι Ιερισσιώτες σιγοψιθύριζαν για να θυμούνται τον χαμό…
Εφημερίδα «Μακεδονία», 15 Οκτωβρίου 1932…
…ο τρίτος μεγαλύτερος σεισμός από το 1900 στην Ελλάδα… ισχυρότατος σεισμός 7 ρίχτερ με 2 ισχυρούς μετασεισμούς στη Χαλκιδική…
Επίκεντρο η Ιερισσός η οποία μαζί με το Στρατώνι καταστράφηκαν ολοσχερώς! Συνολικά 4.106 σπίτια κατέρρευσαν ενώ άλλα 3.218 υπέστησαν σοβαρότατες βλάβες.
Μεγάλη καταστροφή και στο Άγιον Όρος, στο οποίο μόνο 2 μονές άντεξαν! Απολογισμός 669 τραυματίες και 161 νεκροί…
« … πρέπει να θαυμάζει κανείς τους Χαλκιδικείς για την ψυχραιμία με την οποία ατενίζουν την συμφορά. Η λαϊκή Μούσα δεν έμεινεν αργή. Βρέθηκε ο ντόπιος βάρδας που τραγούδησε την «Μπαλάντα της συμφοράς». Μέσα στο σούρουπο, χαμένοι κάτω απ’ τις πρόχειρες σκηνές τους, οι Χαλκιδικείς , αφήνουν να σκορπισθή ο θρήνος τους στην ερημωμένη γη.
Το τραγούδι τους είναι απλό… Οι στίχοι λιτοί… Μα ζωγραφίζεται εκεί και με το θρηνώδικο σκοπό ξεπετιέται ολοζώντανος ο πόνος, ο μεγάλος πόνος του κόσμου που έπληξεν η συμφορά. Να πως έκλεισεν η λαική Μούσα μέσα σε μια θλιβερή ελεγεία, την καταστροφή…
Να πως έκλεισεν η λαική Μούσα μέσα σε μια θλιβερή ελεγεία, την καταστροφή…
Στις 26 του μηνός μέγας σεισμός εφάνη
Εβύθισ’ η Χαλκιδική και έγινε βιράνι
Φτωχή, μικρή Χαλκιδική άλλοτε περιστέρι
Τι θα γενή το χάλι σου ένας Θεός το ξεύρει…
Θεέ μου μεγαλοδύναμε Θε μου βοήθησέ την!
Τρία βαπόρια φάνηκαν κάτω εις το λιμάνι!
Αδέλφια εσωθήκαμε! Θαύμα ο Θεός έχει κάνει!
Ψάχνουν και βρίσκουνε κορμιά, κορμιά σακατεμένα
Παιδιά που η μάνα έχασε τα βρίσκουν πεθαμένα
Οι διψασμένοι ήπιανε νερό. Τα μάτια κλείσαν
Με την δροσιά με το ψωμί όλα τα λησμονήσαν
Δόξα μεγαλοδύναμε όλα δεν εχαθήκαν
Πάνω στη γη που οι σεισμοί κάτι πάλι αφήκαν!
Ιερισσός το γέννημα της Αρχαίας Ακάνθου…
Η Ιερισσός είναι κτισμένη επάνω στην Νεκρόπολη της Αρχαίας Ακάνθου ,πόλης με μεγάλη ακτινοβολία και πλούτο ,λόγω των ορυχείων αργύρου και χρυσού, στην Μακεδονία.
Για την ιστορία … Κατά τον Ευσέβιο η πόλη ιδρύθηκε το 656π.χ
… Ο πυρήνας της αρχικής προϊστορικής εγκατάστασης έχει εντοπιστεί στο Κάστρο, κάτω από το θεμέλιο του βυζαντινού ναού της Παναγίας. Δεν έχει εξακριβωθεί πότε ξεκινά η ζωή του οικισμού στο μακρινό αυτό παρελθόν, από το οποίο έχουμε ένα εντυπωσιακό εύρημα: τμήμα μιας ανθρωπόμορφης στήλης Menhir, απομεινάρι της πρώιμης Εποχής του Χαλκού (γύρω στο 2500 π.Χ.), συνδέει άμεσα την Άκανθο με τον πολιτισμικό χώρο του βορειο-ανατολικού Αιγαίου και του Εύξεινου Πόντου…
Και από τότε στο σήμερα της πόλης …
…Εκτός των μνημείων της Βυζαντινής περιόδου που βρίσκονται στην περιοχή υπάρχει και ένας μοναδικής σπουδαιότητας πλούτος ευρημάτων που κοσμούν μουσεία άλλων περιοχών .Χρύσα και αργυρά νομίσματα της έχουν βρεθεί σε μακρινές περιοχές όπως Ρωσία, Πακιστάν και Δυτική Ευρώπη γεγονός που δείχνει την εμπορική ακτινοβολία της περιοχής.
Στην Νεκρόπολη υπολογίζεται ότι υπάρχουν 17.000 τάφοι από τον 9 π.χ. αιώνα μέχρι και τον 17 μ.χ. σε επάλληλα στρώματα.
Οι εκσκαφές αυτές συνήθως γίνονται όταν πρόκειται να οικοδομηθούν τα διάφορα οικόπεδα.
Η πόλη εξελίσσεται μέσα στα χρόνια στην ίδια θέση , της Αρχαίας Ακάνθου. μέχρι το 1932, όπου ένας τρομερός σεισμός την καταστρέφει και στην συνέχεια μεταφέρεται στο επίπεδο τμήμα αφήνοντας έτσι τους λόφους της αρχαίας Ακάνθου ελεύθερους.
Η μεγαλύτερη έκταση των ιδιοκτησιών των κατοίκων ,όπου ήταν κτισμένη η πόλη της Ιερισσού πριν από τον σεισμό του 1932 (φωτογραφίες) βρίσκεται εδώ και 30 χρόνια δεσμευμένη από την αρχαιολογική υπηρεσία χωρίς οι κάτοικοι να διαμαρτύρονται, γιατί σέβονται την πολιτιστική τους κληρονομιά και γνωρίζουν ότι αυτή ανήκει όχι μόνο σ΄ αυτούς αλλά σ΄ όλους τους Ευρωπαίους …
Ο σεισμός…Ο τύπος της εποχής έγραψε…
Οι πρώτες λιγοστές πληροφορίες δημοσιεύτηκαν στις 27 Σεπτεμβρίου…
Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ έγραφε ότι «ισχυρότατος σεισμός εδόνησε χθες ολόκληρον την Μακεδονίαν και την Θράκην, ενώ η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ μιλούσε για ισχυρή σεισμική δόνηση που ανεστάτωσε τον λαό της Μακεδονίας! Βέβαια από την επομένη 28 του μηνός άρχισαν να δημοσιεύονται συγκλονιστικές λεπτομέρειες. Θα παραθέσουμε ενδεικτικά τίτλους αυτών των δημοσιευμάτων από 28 Σεπτεμβρίου μέχρι 1 Οκτωβρίου της Καθημερινής και της Μακεδονίας.
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 28/9: Πρωτοφανείς σκηναί φρίκης και ολέθρου εις την σεισμόπληκτον Χαλκιδικήν. Ολόκληρα χωρία εις σωρούς ερειπίων. Δεν εξηκριβώθη εισέτι αριθμός νεκρών και τραυματιών.-
29/9: Οι φοβεροί σεισμοί συνετάραξαν την Χαλκιδικήν. Η Ιερισσός, το Στρατώνι, τα Νέα Ρόδα, Ίσβορος κλπ. Κατάκεινται εις σωρούς αμόρφων ερειπίων πλέον. Μία εικών από την Κόλασιν του Ντάντε. Γονείς που είδαν τα παιδιά τους να θάπτωνται υπό τα ερείπια.
30/9: Ο όλεθρος επέρασεν από την ατυχή Χαλκιδικήν. Νέαι δονήσεις εκρήμνισαν χθες ό,τι ήτο όρθιον. Ο Σωχός, ο Λαγκαδάς και η Νιγρίτα έπαθαν μεγάλας ζημίας. Οι ζωντανοί είναι πιο αξιολύπητοι από τους πεθαμμένους. Η κυβέρνησις έως τώρα έπραξε το καθήκον της. Πρέπει να νοιώσωμεν την δυστυχίαν των και να τους βοηθήσωμεν. –
1/10: Οι σεισμοί εξακολουθούν ισχυροί εις ολόκληρον την Βόρειον Χαλκιδικήν. Νέαι καταρρεύσεις και τραυματισμοί. Και η Θεσσαλονίκη πανικόβλητος. Έντρομοι οι κάτοικοι εγκαταλείπουν την πόλιν ή διανυκτερεύουν εις το ύπαιθρον.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
28/9: Φοβερά η θεομηνία της Χαλκιδικής. Τρομακτικοί σεισμοί εκρήμνισαν εκ θεμελίων περί την δεκάδα κωμοπόλεων και χωρίων. Ο αριθμός των νεκρών υπολογίζεται εις 150, των δε τραυματιών παραμένει ανεξακρίβωτος. Η Ιερισσός, το Στρατώνιον, τα Νέα Ρόδα, η Μεγάλη Παναγιά, η Στρατωνίκη και πολλοί άλλοι μικροσυνοικισμοί μετεβλήθησαν εις ερείπια. Αφάνταστοι σκηναί τρόμου και αλλοφροσύνης. –
29/9: Ο απολογισμός της καταστροφής μεγαλείτερος από ό,τι ανεμένετο. Η Μεσογειακή μοίρα του αγγλικού στόλου καταπλέει εις Χαλκιδικήν προς ενίσχυσιν των σεισμοπαθών. –
30/9: Νέαι σεισμικαί δονήσεις συνεπλήρωσαν την τραγικήν κκαταστροφήν. Οι σεισμόπληκτοι μένουν άστεγοι και νήστεις. Εν τω μεταξύ εκδηλούνται σοβαραί επιδημίαι. Ο χθεσινός πανικός εις την Θεσσαλονίκην. Οι νεκροί ανέρχονται μέχρις ώρας εις268. –
1/10: Ο αγγλικός στόλος εβομβάρδισε χθές κατόπιν συνεννοήσεως μετά των αρχών, τα ετοιμόρροπα ερείπια της Ιερισσού. Εντός πενταλέπτου εξηφανίσθη πάν ίχνος. Η συγκινητική τελετή του ενταφιασμού των ηκρωτηριασμένων ατυχών θυμάτων.
Και από τις εφημερίδες της εποχής… στο αφήγημα ενός γέροντα που σαν παιδί έζησε την καταστροφή…
Αλκιβιάδη Κούμαρου, αυτόπτη μάρτυρα της καταστροφής.
…Αυτές τις μέρες γινόταν βουλευτικές εκλογές .Το Λαϊκό Κόμμα με τον Τσαλδάρη και το Φιλελεύθερο με τον Βενιζέλο.
Ο Βασίλης Βασιλικός ήταν βουλευτής του Λαϊκού Κόμματος στη Χαλκιδική[iv]. Χάρη στο επίθετο του έβγαινε πάντα βουλευτής. Όλοι οι βασιλικοί τον ψήφιζαν γιατί αυτός ήταν βασιλικός. Εάν και είχαμε Δημοκρατία όταν γινόταν αυτός βουλευτής ,μαζευόταν όλοι οι βασιλικοί πίναν και χόρευαν και τραγουδούσαν «Του αητού ο γιος» και φώναζαν «Ζήτω ο Βασιλιάς».
Εκείνη τη βραδιά πολλοί άνδρες του χωριού μαζεύτηκαν στην αγορά να μάθουν τα αποτελέσματα. Δεν υπήρχαν τηλέφωνα, μόνο του Ταχυδρομείο και της Αστυνομίας, από αυτούς θα ερχόταν τα νέα. Όταν νικούσε ο Τσαλδάρης θ’ άρχιζαν το γλέντι.
Ο πατέρας μου ήταν και αυτός στην αγορά μαζί με τους άλλους.
Μόλις άρχιζε να σουρουπώνει η μάνα μου έστρωσε στο πάτωμα ένα τραπεζομάντηλο, μια τάβλα, έκοψε ψωμί, έβαλε και φαγητό και καθίσαμε όλα τα παιδιά, εγώ ,3 κορίτσια και αυτή με τον μικρό αδερφό μας.
Μετά το φαγητό, μας έστρωσε για ύπνο. Εγώ κοιμόμουνα πάνω σε ένα ξύλινο κρεβάτι, τα κορίτσια στη σειρά στο πάτωμα .
Η μάνα μου όταν τελείωσε ο τρύγος διάλεξε ένα πανέρι σταφύλια για να τρώμε και το πανέρι το έβαζε κάτω από το κρεβάτι μου.
Μόλις κοιμήθηκαν όλοι εγώ γλίστρησα από το κρεβάτι μου και στριμώχθηκα δίπλα στην αδερφή μου και έπαιρνα σταφύλια από το πανέρι και έτρωγα. Εκεί με πήρε ο ύπνος….
Δε ξέρω πόσο κοιμήθηκα ,όταν κάποιες φωνές με ξύπνησαν, ένοιωσα το πάτωμα να κουνιέται και τον πατέρα μου να φωνάζει «Βοήθεια». Τρόμαξα…
Το πάτωμα κουνιόταν συνέχεια, έκαμα να σηκωθώ και το κεφάλι μου χτύπησε σε κάτι σκληρό. Εκείνη τη στιγμή μου φάνηκε ότι το σπίτι μας γκρεμίστηκε, μόνον το δικό μας. Σκοτάδι παντού. Άρχισα έρποντας να πηγαίνω προς τη φωνή.
Οι αδερφές μου ακόμα κοιμόταν. Πέρασα από πάνω τους και πήγα κοντά στον πατέρα μου. Κρατούσε στην αγκαλιά του τον μικρό αδερφό μου, δίπλα ήταν η μάνα μας και αυτός φώναζε βοήθεια. Εκεί που στεκόταν ήταν το παράθυρο και δίπλα η πόρτα. Κοίταξα κατά κει, δεν υπήρχε τίποτα.
Ο τοίχος ήταν γκρεμισμένος, κοίταξα προς τα έξω παντού σκοτάδι. Αντίκρισα το δρόμο, ήταν γεμάτος από πέτρες κεραμίδια και ξύλα, όλα τα σπίτια της γειτονιάς ήταν ένας σωρός από πέτρες.
Ένας νέος από τη γειτονιά ήρθε κοντά μας και πήρε τον αδερφό μου και τον έβαλε πάνω στις πέτρες.
«Μπάρμπα Κώστα έγινε μεγάλος σεισμός, το χωριό δεν υπάρχει».
Ο νέος έφυγε.
Παντού φωνές και κλάματα. Δρασκέλισα τον τοίχο και βρέθηκα πάνω στα ερείπια. Τα κορίτσια ξύπνησαν και τα έφερνε ο πατέρας μου. Τα έπαιρνα ένα- ένα και τα πήγαινα εκεί που ήταν ο μικρός. Μετά κατέβηκε η μάνα μου. Μια φωνή άκουσα μέσα από το σπίτι.«Η γιαγιά, πήγαινε φέρε τη γιαγιά».
Σε λίγο βρεθήκαμε όλοι μαζί να καθόμαστε πάνω στα ερείπια. Η δόνηση δε σταματούσε.
Ήταν τόσος ο φόβος που δεν τολμούσαμε να μπούμε μέσα στο ερείπιο να πάρουμε ένα σκέπασμα ή μια κουβέρτα να τυλιχτούμε για να μην κρυώνουμε. Μια φωνή ακούστηκε. «Ελάτε όλοι εδώ, απόψε χανόμαστε».
Σηκωθήκαμε και πήγαμε. Εκεί στη μικρή πλατεία στις Γούβες, έτσι την ονόμαζαν.
Εδώ οι κοπέλες της γειτονιάς χόρευαν τις γιορτές. Απόψε δεν άκουγες τραγούδια, μόνον κλάματα. Όλοι οι γειτόνοι ήταν μαζεμένοι εδώ. Δε μπορώ να περιγράψω τον πόνο που ένοιωθε ο καθένας. Ένας φώναζε να φύγουμε από δω.
Εάν πέσουν αυτοί οι τοίχοι που στέκονται ακόμα όρθιοι θα μας σκοτώσουν. Σηκωθήκαμε όλοι, ένας πίσω από τον άλλο βαδίζαμε πάνω στα ερείπια γεμάτα παγίδες, κανείς δε μιλούσε και φτάσαμε στην πλατεία του σχολείου.
Εκεί ήταν πολλοί μαζεμένοι, φοβισμένοι, τρομαγμένοι.
Η γη κουνιόταν συνέχεια. Κάποιος φώναζε να φύγουμε και να πάμε στο αλώνι του Σωτηράκη «Εδώ μπορεί να έρθει η θάλασσα και να μας πνίξει.»
Όλοι αρχίσαμε να βαδίζουμε για να ανεβούμε στο λόφο που ήταν το αλώνι. Εκεί βρήκαμε και άλλους. Καθίσαμε ένας δίπλα στον άλλον και κλαίγαμε τη μοίρα μας.
Δίπλα άκουγα κλάματα. Μια γυναίκα φώναζε τη Σωτηρούλα της που ήταν κάτω από τα ερείπια. Άλλη μια γυναίκα πονούσε και φώναζε εάν υπάρχει καμιά μαμή. Πήγε η γιαγιά μου ,ήταν μαμή. Μετά από λίγο ήρθε και μας είπε ότι γεννήθηκε ένα κοριτσάκι.
Μια τρομερή δόνηση και ακούστηκε ένα γκρέμισμα. Γκρεμίστηκε το σχολείο και ότι άλλο ήταν όρθιο μέσα στο χωριό. Ως το πρωί οι δονήσεις δε σταμάτησαν. Ζαρωμένοι και παγωμένοι, ένας δίπλα στον άλλο περιμέναμε να ξημερώσει..
Όταν ύστερα από πολλές ώρες ήρθε το φως και άρχισε να βγαίνει ο ήλιος αντικρίσαμε ένα φοβερό θέαμα. Αυτή η γραφική Ιερισσός ,με τόσες ιστορίες ,με τις όμορφες γειτονιές και τα στενά σοκάκια με την εκκλησία πάνω στο κάστρο ,με το καμπαναριό της, τις 7 καμπάνες που όταν σήμαιναν ακουγόταν μακριά και ξυπνούσαν τους χωριανούς να πάνε στην εκκλησιά ,όλα αυτά δεν υπήρχαν.
Υπήρχε μόνο ένας σορός από ερείπια. Μόνο λίγα σπίτια ήταν όρθια, αυτά ήταν ξηλόπηχτα και άντεξαν το σεισμό.
Σιγά-σιγά όλοι άρχισαν να συνέρχονται και πήραν το δρόμο για τα ερείπια. Ο πατέρας μου έφυγε μαζί με άλλους να βγάλουν τη θεία μου που ήταν κάτω από τα ερείπια. Όταν τη φέραν εκεί στο αλώνι ήταν αναίσθητη. Το ένα της πόδι ήταν σπασμένο σε άσχημη κατάσταση.
Έχασε πολύ αίμα και όταν την πήγαιναν μαζί με άλλους με ένα πολεμικό καράβι πέθανε στο δρόμο.
Όταν κατέβηκα στην πλατεία αντίκρισα ένα φοβερό θέαμα. Κουβαλούσαν τους νεκρούς στο νεκροταφείο, πάνω σε κουρελούδες χωρίς παπάδες και ξεφτέρια .Ένας βάδιζε μπροστά με έναν καζμά και φτυάρι, τέσσερις κουβαλούσαν τον νεκρό και άλλοι κλαίγαν. Είδα ένα δυστυχισμένο πατέρα να έχει το σκοτωμένο παιδί του στη αγκαλιά του και να βαδίζει σκυφτός προς το νεκροταφείο.
Η 27η Σεπτέμβρη ήταν η πιο δύσκολη μέρα γεμάτη πόνο, απελπισία και κλάμα.
Εκεί που γυρνούσα είδα τον δάσκαλο μου τον Νικόλαο Πέτρου σε άσχημη κατάσταση, ξυπόλητος, μόνον με τη φανέλα ,τα μαλλιά του ακατάστατα και να φωνάζει τον γιο του τον Κώστα.
Ήρθε κοντά μου ,με αγκάλιασε και με ρωτούσε εάν είδα τον μοναχογιό του τον Κώστα. «Εψές παίζαμε μαζί εκεί στις Γούβες. Εγώ έφυγα νωρίς, αυτός έμεινε εκεί με άλλα παιδιά». Την άλλη μέρα έμαθα ότι ο φίλος μου σκοτώθηκε. Έτρεξε να πάει στο σπίτι του και τον σκότωσε ένας τοίχος. Ήταν 11 χρονών. Ο πατέρας μου με βρήκε να γυρνάω άσκοπα. Ύστερα από αυτήν την κατάσταση που είδα τον δάσκαλο δεν έφυγαν τα δάκρυα από τα μάτια μου.
Μας πήρε να πάμε πάνω στο γκρεμισμένο σπίτι μας να πάρουμε καμιά κουβέρτα και τρόφιμα εάν βρούμε. Περπατήσαμε πάνω στα χαλάσματα. Όταν φτάσαμε εκεί στο γκρεμισμένο σπίτι κοιτούσαμε με απορία. Πως γλυτώσαμε από εδώ μέσα. Όταν έγινε ο σεισμός, οι τρεις πλευρές φύγαν προς τα έξω ,ο μεσαίος τοίχος που χώριζε τα δύο δωμάτια ήταν όρθιος αυτός, ο ξυλόπιχτος τοίχος κράτησε τη μια πλευρά της οροφής, η άλλη που ακουμπούσε πάνω στον πέτρινο τοίχο έπεσε και σταμάτησε πάνω στο κρεβάτι μου και η άκρη του διέλυσε το μαξιλάρι μου.
Η επιθυμία μου να φάω τη νύχτα ένα σταφύλι και να φύγω από το κρεβάτι μου μου έσωσε τη ζωή. Μεταξύ οροφής και πατώματος σχηματίστηκε ένα κενό. Εκεί δεν έπεσε τίποτα και βγήκαμε όλοι ζωντανοί. Ο πατέρας από εκεί μέσα έβγαλε το σκέπασμα και την κουβέρτα, βρήκε κανά δυο ψωμιά και ετοιμαστήκαμε να φύγουμε. Τότε του έδειξα το μαξιλάρι μου εκεί που είχα το κεφάλι μου, ήταν σκισμένο .Μου είπε, πως γλύτωσες. Του είπα την αμαρτία μου , ότι έφυγα από το κρεβάτι μου και πήγα δίπλα στην αδερφή μου για να φάω σταφύλια κρυφά από τους άλλους και εκεί με πήρε ο ύπνος. «Αυτή η αμαρτία σου ήταν το τυχερό σου να μην σκοτωθείς». Πήραμε τα πράματα και φύγαμε.
Οι δονήσεις δεν σταματούσαν… Δεν σταμάτησε ο πόνος και το κλάμα, όλη μέρα βγάζουν από τα ερείπια νεκρούς και τραυματίες. Όταν φτάσαμε κοντά στους δικούς μας αφήσαμε τα πράγματα και ο πατέρας μου πήγε στη βάρκα μας να πάρει μια στάμνα να φέρει νερό.
Του Τσιμνού το πηγάδι ήταν σκεπασμένο, έπεσε η σκεπή του και σκότωσε μια γυναίκα που πήγε να πάρει νερό. Μονάχα στου Μαρίνου το πηγάδι ήταν το νερό καλό.
Όλα τα άλλα έγιναν γλυφά αρμυρά και όλα στέρεψαν. Βρήκε κάποιο και μας έφερε νερό. Όλη μέρα βρισκόμασταν σε απελπιστική κατάσταση. Όταν νύχτωσε στρώσαμε μια κουβέρτα και ξαπλώσαμε εκεί στο χώμα χωρίς προσκέφαλο. Ύστερα από τόση κούραση όλοι κοιμηθήκαμε. Όλη νύχτα η γης δεν σταμάτησε το κούνημα.
Το πρωί όταν ξύπνησα και κατέβηκα στη θάλασσα δεν πίστευα σ’ αυτό που είδα. Δύο καράβια πολεμικά με αγγλικές σημαίες ήταν φουνταρισμένα μπροστά μας.
Μια βενζινάκατος άραξε με κάτι αξιωματικούς και ζήτησαν τον πρόεδρο[xv]. Είπαν στους προύχοντες ότι ο Ναύαρχος από το «Βασίλισσα Ελισάβετ» τους έστειλε εδώ να μας δώσουν τις πρώτες βοήθειες. Βγάλαν μια δεξαμενή από καραβόπανο ,την στήσαν πάνω στην άμμο και μια υδροφόρα τη γέμισε νερό[xvi]. Στήσανε ένα μεγάλο πάγκο και βάλαν πάνω κουραμάνες.
Άλλη μια βάρκα έβγαλε 20 με 30 πεζοναύτες με καζμάδες φτυάρια και τσεκούρια. Αυτοί μπήκαν στη σειρά και πήγαν για τα ερείπια. Αυτοί άρχισαν μια δύσκολη δουλειά, άρχισαν να ξεθάβουν μέσα από τα χαλάσματα νεκρούς και τραυματίες. Δυο μέρες κάμαν την ίδια δουλειά. Όταν γυρνούσανε το απόγευμα μερικοί ήταν μεθυσμένοι , βρίσκαν βαρέλια γεμάτα κρασί και πίναν όσο θέλαν.
Τον τελευταίο νεκρό που βγάλαν ήταν μια γυναίκα,εκεί στις Γούβες, Είχε αγκαλιά το παιδί της 5 χρονών, ήταν ετοιμόγεννη. Ο άνδρας της πήγε για μαμή. Σκοτώθηκε ο πατέρας του, παπάς, η γυναίκα του ,τα δυο του παιδιά, ο ένας ήταν 11 χρονών και έμεινε μόνος.
Όταν ξέθαψαν τη γυναίκα άνοιξαν ένα λάκκο και την βάλαν μαζί με το παιδί της. Εκεί μέσα ήταν 3 μέρες θαμμένη και δε μπορούσαν να τη μεταφέρουν στο νεκροταφείο.
Το άλλο κλιμάκιο άρχισε να μας μοιρνάει νερό, ψωμί, ζάχαρη και τσάι. Αυτοί οι άνθρωποι κάμαν ότι μπορούσαν για να μας βοηθήσουν σ’ αυτές τις δύσκολες μέρες.
Μείναν κοντά μας μία βδομάδα. Σ’ αυτές τις μέρες μας δώσαν κουράγιο μέσα στην απελπισία μας .Σ’ αυτούς χρωστάμε πολλά αλλά δυστυχώς τους ξεχάσαμε.
Ο σεισμός έγινε στις 26 Σεπτεμβρίου ώρα 9:20μμ το 1932».
Πηγές: ομάδα του «Κυττάρου»
Άρθρα και μαρτυρίες για τον σεισμό
1) Μαρτυρία της κας Μαρίκας Ν. Γκατζώνη στο περιοδικό «Κύτταρο»: http://www.kyttaro.eu/to-periodiko/teychos-03-2010/mnimes-apo-ton-seismo-tis-26is-septembrioy-toy-32-tis-marikas-n-koytsoypi-gkatzoni/
2) http://respentza.blogspot.gr/2013/09/1932.html, http://somporo.blogspot.gr/2013/09/1932.html,
