Η εν Χαλκιδική Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή της Αγίας ενδόξου Μεγαλομάρτυρος Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας κτισμένη στη νότια πλαγιά του βουνού, στον δρόμο από την Θεσσαλονίκη προς τον Πολύγυρο, ανάγει την ίδρυσή της στα τέλη του 9ου αιώνα και την εποχή της δυναστείας των Μακεδόνων.
Γράφει η Σουζάνα Καζάκα για την εφημερίδα “Μακεδονία της Κυριακής”
Το Μοναστήρι ίδρυσε ή Θεοφανώ, πρώτη γυναίκα του Λέοντα ΣΤ’ του Σοφού, η οποία και το προίκισε με πολλές δωρεές και κτήματα, μεγαλύτερη δε ευεργεσία ήταν η Τίμια Κάρα της Αγίας Αναστασίας και μέρος από το δεξί πόδι της Αγίας όπως και Σταυρός με μέρος από το Τίμιο Ξύλο. Επίσης το σκήπτρο του Αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ’ του Σοφού το οποίο μαζί με χρυσόβουλα και αλλά τιμαλφή καταστράφηκαν κατά το ολοκαύτωμα της Ιεράς Μονής τον Ιούνιο του 1821.
Με τη σημερινή μορφή της από το 1522 η Ιερά Μονή της Αγίας Αναστασίας, παρουσιάζει μια μοναδική και πλούσια ιστορία που διέπεται από θυσίες, θεόσταλτες πράξεις και αυταπάρνηση. Ο Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας, Μητροπολίτης Μιλήτου Απόστολος Βούλγαρης, μας μιλά για την ιστορία και την εξέλιξη του Μοναστηριού ανά τους αιώνες, αλλά και την κατάσταση σήμερα.
Μια μεγάλη έρευνα που διεξάγεται από τη Μονή στις μέρες μας, με Ρουμάνους επιστήμονες και τη συνδρομή αρχαιολόγου της Εφορίας Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους, αφορά την προσπάθεια να εντοπιστούν όλα τα μετόχια της Μονής στη Ρουμανία και να καταρτιστεί ένας τόμος με αυτά, μικρά και μεγαλύτερα. Επίσης, μεγάλη προσπάθεια είναι αυτή ανάδειξης του Λουτρώνα της Μονής που κτίστηκε κατά την περίοδο μεγάλης ακμής της και όταν καμία άλλα μονή δεν διέθετε κάτι αντίστοιχο. «Προσπάθεια γίνεται για να αναδειχθεί ο Λουτρώνας, με αναστήλωσή του και τοποθέτηση υαλόφρακτου τμήματος για το κοινό», αποκαλύπτει ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Μιλήτου. Ο ίδιος μάλιστα εξιστορεί το πώς άλλαξαν χέρι πολλοί ιεροί ναοί αλλά και εκτάσεις της Μονής ώστε να εξυπηρετηθούν ανάγκες των πιστών στα σύγχρονα Χριστιανικά χρόνια. «Το 1952 ο Πατριάρχης Αθηναγόρας με σύμβαση της τότε κυβέρνησης παραχώρησε 5 χιλιάδες στρέμματα για τους ακτήμονες της Επανομής, ενώ με την ίδια σύμβαση δόθηκαν και 10 χιλ. στρέμματα δασικής έκτασης στο Κασσανδρινό όπου η Μονή έχει ακόμη 9 χιλ. στρέμματα, από το Κασσανδρινό ως τη Ν. Σκιώνη», αναφέρει ο Μητροπολίτης.
Η ακμή του μοναστηριού παρουσιάζεται κατά την περίοδο της οθωμανικής κατάκτησης, αφού βέβαια είχε βρεθεί και επανιδρυθεί το 1522, από τον Άγιο Θεωνά, τα ιερά λείψανα του οποίου φυλάσσονται στη Μονή. Συγκεκριμένα, Το ιερό λείψανο του Αγίου Θεωνά, ενταφιάσθηκε στη Μονή της Αγίας Αναστασίας, το 1821 μ.Χ. μεταφέρθηκε στη Σκόπελο και από εκεί στη μονή Εσφιγμένου του Αγίου Όρους και εκ νέου στη μονή της Αγίας Αναστασίας, όπου φυλάσσεται με ευλάβεια μέχρι σήμερα.
Η Αγία Αναστασία το 1821
Μεγάλη υπήρξε η συμβολή της Ιεράς Μονής κατά τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Ο Μητροπολίτης Μιλήτου εξιστορεί: «Την εποχή εκείνη Ηγούμενος της Μονής ήταν ο Φιλικός τότε Μακάριος. Η Μονή είχε πολλά χρήματα και Εμπορικό στόλο με έδρα στη Σκόπελο. Τέσσερις προύχοντες της Κασσάνδρας επέλεξαν ένα πλοίο της Μονής, το κοστολόγησαν και συνήψαν ένα συμφωνητικό βάσει του οποίου το στρατολόγησαν στον αγώνα της Επανάστασης, αλλά με τη συμφωνία να το αποζημιώσουν σε περίπτωση καταστροφής».
Το πλοίο αυτό καταστράφηκε στον κόλπο της Χαλκιδική ως μπουρλοτιέρικο, ενώ ο Μητροπολίτης πιστεύει ότι στην τελευταία ανασκαφή της Φούρκας ανακαλύφθηκαν τμήματα αυτού. Έτσι έχει ζητήσει ενημέρωση για την εξέλιξη της έρευνας από την Εφορία Ενάλιων Αρχαιοτήτων.
Η ιστορία συνεχίζει και δίνει ασυλία στην Αγία Αναστασία λόγω του ότι ένα αγόρι του Πασά βρήκε τη λαλιά του εκεί, και έκτοτε δόθηκε εντολή να μην πειράξει κανείς Τούρκος την Ιερά Μονή. Τα ιστορικά γεγονότα θέλουν τη Μονή να καταστρέφεται ολοσχερώς στην εξέγερση της Χαλκιδικής (το Ολοκαύτωμα του 1821) και άλλη μια φορά πιο μετά.
Η δε προσφορά της Χαλκιδικής στην Επανάσταση του 1821, αναγνωρίστηκε τόσο από τη Μονή (με τη σειρά της είχε τη δική της συμβολή) που αποφασίστηκε να ανεγερθεί σε έκτασή της, το Μνημείο του Καπετάν Χάψα και των παληκαριών του. Ο ίδιος ο Μητροπολίτης Μιλήτου κάνει λόγο για νέες Θερμοπύλες όταν αναφέρεται στα γεγονότα και την εξέγερση, όπως και στο μνημείο. «Αφήσαμε μόνοι μας να φύγει από τα χέρια μας η προσφορά των ανθρώπων εκείνων στην Επανάσταση. Ο Εμμανουήλ Παππάς δεν έκανε τυχαία όλες τις κινήσεις του, έχοντας αγαστή συνεργασία με την ηγεσία της Μονής και τον Μακάριο. Θα έπρεπε μόνοι μας να εκδώσουμε έναν τόμο, και να μην κοιτάμε ο ένας να παίρνει από τον άλλον τα κομμάτια που του ανήκουν», καταλήγει ο Σεβασμιότατος.
