Ο Ξενοφών Παιονίδης, γεννημένος το 1863 στη Φούρκα Χαλκιδικής, ήταν ένας σημαντικός Έλληνας αρχιτέκτονας και κοινωνικός παράγοντας.
Σπούδασε στο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης και στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ενώ ολοκλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο Πολυτεχνείο του Μονάχου. Η οικογένειά του καταγόταν από την Έδεσσα, και ο πατέρας του ήταν γιατρός, εκπαιδευμένος στο Πανεπιστήμιο της Πάδουας στην Ιταλία.
Από το 1892 εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου συνεργάστηκε στενά με την Ελληνική Κοινότητα για την εποπτεία και ανέγερση κτιρίων ελληνικού ενδιαφέροντος, προωθώντας τη μεταφορά της ελληνικής πολιτικής ιδεολογίας στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία μέσω του έργου του. Ιδιαίτερη σημασία είχε η ανέγερση σχολείων, τα οποία υιοθέτησαν τον νεοκλασικισμό, τον οποίο θεωρούσαν τον εθνικό αρχιτεκτονικό ρυθμό.
Ο Παιονίδης υπηρέτησε επίσης ως δημοτικός σύμβουλος στις θητείες των δημάρχων Οσμάν Σαιτ Βέη και Κωνσταντίνου Αγγελάκη, ενώ για κάποιο διάστημα διηύθυνε την τεχνική υπηρεσία του δήμου. Είχε διατελέσει γερουσιαστής Χαλκιδικής, έφορος των σχολείων της Θεσσαλονίκης και του Παπάφειου Ορφανοτροφείου, καθώς και ενεργό μέλος του αθλητικού συλλόγου Ηρακλής.
Πέθανε το 1933 από καρδιακή προσβολή στη Μονή της Αγίας Αναστασίας, κατά τη διάρκεια γεύματος με τους μοναχούς. Θάφτηκε στο νεκροταφείο της Ευαγγελίστριας, όπου διασώζεται ο τάφος του.
Ανάμεσα στα πιο σημαντικά έργα του Παιονίδη:
1. Παπάφειο Ορφανοτροφείο (1894–1904) – Ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του κλασικισμού, κατασκευασμένο με δωρεά του Ιωάννη Παπάφη.
2. Νοσοκομείο της Ελληνικής Κοινότητας «Άγιος Δημήτριος» (1903) – Ένα ακόμη σημαντικό έργο, που ανατέθηκε από την Ελληνική Κοινότητα της Θεσσαλονίκης και τη Μητρόπολη.
3. Ιωαννίδειος Αστική Σχολή στο Ιπποδρόμιο (σημερινό 40ό Δημοτικό Σχολείο).
4. Αστική Σχολή Ανάληψης.
5. Κεντρική Αστική Σχολή στην οδό Ιασωνίδου – Κατεδαφίστηκε αργότερα.
6. Στοά του Αγίου Μηνά – Ένα ακόμα σημαντικό έργο της Θεσσαλονίκης.
7. Κτίριο Νεδέλκου (1924), Πλατεία Αγίας Σοφίας, Θεσσαλονίκη – Σημαντικό εμπορικό κτίριο της εποχής.
Ιδιωτικά έργα:
• Έπαυλη Χατζηλαζάρου–Σιάγα (1899), Λεωφ. Βασ. Όλγας 131.
• Βίλα Μορντώχ (1905), Βασ. Όλγας και 25ης Μαρτίου (πρώην Δημοτική Πινακοθήκη).
• Έπαυλη Χαφήζ Μπέη (1907), Λεωφ. Βασ. Όλγας 32 (σημερινή Σχολή Τυφλών).
• Έπαυλη Μανουήλ Ραφαέλ Σαλέμ (1907), Λεωφ. Βασ. Όλγας 20 (πρώην Ιταλικό Προξενείο).
• Οικία Χατζή Αγκιάχ (1911) – Κατεδαφίστηκε το 1960.
• Οικία του ιατρού Ιωάννη Νεδέλκου (σημερινή Αγιορείτικη Εστία στην οδό Εγνατία 109).
Ξενοδοχεία και άλλα δημόσια κτίρια:
• Ξενοδοχείο Αύγουστος (1923), Σβορώνου και Πτολεμαίων.
• Κτήριο Φιλοπτώχου Αδελφότητας Ανδρών Θεσσαλονίκης (ΦΑΑΘ) (1924-1925), Πλατεία Αγίας Σοφίας.
Έργα σε άλλες περιοχές της Μακεδονίας:
• Δημόσια σχολεία στην Επανωμή, Σοχό, Όσσα, Βασιλικά, Ορμύλια, Νικήτη, Παρθενώνα, Βραστά, Κασσανδρεία, Συκιά κ.α.
• Εκκλησιαστική Σχολή της Μονής Αγίας Αναστασίας.
• Εκκλησία του Αγίου Αντωνίου στη Βέροια.
• Διοικητήρια των Σερρών και του Μοναστηρίου.
• Σχέδια για το νέο Συνοδικό Μέγαρο της Μονής Ιβήρων στο Άγιο Όρος (αλλά δεν ολοκληρώθηκε λόγω του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου).
Ο Ξενοφών Παιονίδης, με το έργο του, συνέβαλε σημαντικά στην αναβάθμιση της αρχιτεκτονικής της Θεσσαλονίκης και της Μακεδονίας, ενώ τα σχέδιά του για σχολεία, νοσοκομεία, και ιδιωτικές επαύλεις δημιούργησαν μια διαρκή πολιτιστική κληρονομιά για την περιοχή.
