Η Διώρυγα του Ξέρξη αποτελεί το μεγαλύτερο τεχνικό έργο που πραγματοποιήθηκε στη Χαλκιδική κατά την αρχαιότητα. Κατασκευάστηκε κατά τη διάρκεια των Μηδικών Πολέμων, το 480 π.Χ., με εντολή του βασιλιά των Περσών, Ξέρξη Α’, όπως περιγράφει ο Ηρόδοτος.
Ο Ξέρξης επιδίωξε να μεταφέρει τον πολυάριθμο στόλο του από την Άκανθο στη Θέρμη (τη σημερινή Θεσσαλονίκη), προκειμένου να αποφύγει τον επικίνδυνο περίπλου του Άθωνα. Το σχέδιο αυτό ήταν αποτέλεσμα της καταστροφής του στόλου του Μαρδόνιου, δέκα χρόνια νωρίτερα, στην ίδια διαδρομή. Έτσι, διέταξε τη διάνοιξη μιας διώρυγας, η οποία εκτεινόταν από τα σημερινά Νέα Ρόδα έως την Τρυπητή, συνδέοντας τον κόλπο της Ιερισσού με τον Σιγγιτικό κόλπο. Η περιοχή αυτή τότε φιλοξενούσε τις πόλεις Άσσα, Πίλωρο, Σίγγο και Σάρτη, οι οποίες ήδη είχαν υποταχθεί στους Πέρσες.
Η Αμφισβήτηση της Διώρυγας Παρότι η διώρυγα καταγράφεται από τον Ηρόδοτο και τον Θουκυδίδη, η ύπαρξή της αμφισβητήθηκε στο παρελθόν από διάφορους ιστορικούς. Ο Δημήτριος ο Σκήψιος υποστήριξε ότι στη μία άκρη της διώρυγας υπήρχε σκληρό πέτρωμα, το οποίο δεν μπορούσε να εκσκαφθεί με την τότε τεχνολογία. Αυτό οδήγησε στην υπόθεση ότι αντί για διώρυγα, ίσως υπήρχε διολκός (οδός μεταφοράς πλοίων), όπως στην αρχαία Κόρινθο. Η θεωρία αυτή υιοθετήθηκε από αρκετούς μεταγενέστερους μελετητές. Ωστόσο, η περιγραφή του Ηρόδοτου αναφέρει ρητά ότι το έργο ανατέθηκε στους Αρταχαίη και Βούβαρο, δύο εξέχοντες Πέρσες αξιωματούχους. Ο Αρταχαίης, μάλιστα, ήταν γνωστός για το γιγαντιαίο ανάστημά του (περίπου 2,5 μέτρα) και τη βροντερή φωνή του. Πέθανε λίγο πριν ολοκληρωθεί η διώρυγα, γεγονός που ο Ξέρξης θεώρησε κακό οιωνό. Ο Αρταχαίης τάφηκε στην Άκανθο με τιμές.
Η διώρυγα παραμένει θαμμένη, ωστόσο η τοποθεσία της έχει εντοπιστεί ανάμεσα στα Νέα Ρόδα και την Τρυπητή. Το τοπίο δεν θυμίζει το αρχαίο έργο, με εξαίρεση μια μικρή κοιλάδα που σηματοδοτεί τη θέση της.
Τα βασικά χαρακτηριστικά της διώρυγας:
Μήκος: 2 χιλιόμετρα
Πλάτος: 30 μέτρα
Βάθος: έως 15 μέτρα
Το 2008, Βρετανοί και Έλληνες μηχανικοί πραγματοποίησαν έρευνες που επιβεβαίωσαν την ακριβή τοποθεσία και τις διαστάσεις της διώρυγας, καταρρίπτοντας τη θεωρία της διολκού. Τα ευρήματα δείχνουν ότι η διώρυγα εγκαταλείφθηκε μετά τη διάνοιξή της, αφού δεν υπάρχουν υπολείμματα κτιρίων στην περιοχή. Η όλη επιχείρηση φαίνεται πως είχε, εκτός από πρακτικούς λόγους, και έναν ισχυρό συμβολικό χαρακτήρα, ως ένδειξη δύναμης και τεχνολογικής υπεροχής των Περσών.
Πληροφορίες & Σύγχρονες Έρευνες
Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Ιουλία Βοκοτοπούλου, η διώρυγα όχι μόνο κατασκευάστηκε αλλά και χρησιμοποιήθηκε. Παρά την επιχωμάτωσή της, στο στενότερο σημείο του ισθμού διακρίνεται ακόμα ένα μεγάλο χαντάκι. Ενδείξεις της ύπαρξής της βρίσκονται στην παραλία των Νέων Ρόδων, στο σημείο που ονομάζεται Πρόβλακας, εκεί όπου ξεκινούσε η διώρυγα. Μάλιστα, μέσα στη θάλασσα διακρίνονται αρχαίοι τοίχοι, πιθανώς υπολείμματα των έργων υποδομής.
Η Διώρυγα του Ξέρξη αποτελεί ένα μοναδικό τεχνικό επίτευγμα της αρχαιότητας, αποδεικνύοντας την ικανότητα των αρχαίων μηχανικών να διαχειρίζονται μεγάλα έργα υποδομής ακόμα και κάτω από ακραίες συνθήκες.
