Πρόκειται για ένα βυζαντινό ναό, ο οποίος ήταν αρχικά παλαιοχριστιανικό κτίσμα που μετασκευάστηκε τον 9ο αιώνα. Αποτελούσε το καθολικό μιας μονής, η οποία ιδρύθηκε από τον Άγιο Ευθύμιο τον Νέο στο β’ μισό του 9ου αιώνα. Ο ναός είναι κηρυγμένο μνημείο εξαιρετικού αρχιτεκτονικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.
Ο ναός είναι ελεύθερο, πεντάτρουλο τετράκογχο κτίσμα, οι κόγχες του οποίου διαμορφώνουν τριφυλλόσχημες μικρότερες κόγχες ή απολήξεις. Στην ανατολική κόγχη, που αποτελεί το Ιερό Βήμα, υπάρχουν προσκολλημένες στη βόρεια και νότια πλευρά άλλες δύο μικρότερες, τονίζοντας με αυτόν τον τρόπο το τριμερές του Ιερού.
Στον κεντρικό τρούλο, στα τόξα που τον στηρίζουν και στα σφαιρικά τρίγωνα αποκαλύφθηκαν τοιχογραφίες του 9ου αιώνα, οι οποίες απεικονίζουν αποστόλους. Σποραδικά διατηρούνται τοιχογραφίες που χρονολογούνται στον 19ο αιώνα.
Ο ναός δέχθηκε κατά τη διάρκεια των αιώνων πολλές επεμβάσεις, με σημαντικότερη την προσθήκη νάρθηκα στα δυτικά, με αποτέλεσμα την αλλοίωση της αρχικής όψης του. Είναι κτισμένος με αργολιθοδομή και πλίνθους, με ισχυρό συνδετικό κονίαμα, ενώ στην ανωδομή χρησιμοποιήθηκαν αποκλειστικά πλίνθοι.
Τον αύλειο χώρο του οριοθετεί πετρόκτιστος τοίχος που ενσωματώνει σπόλια ύστερων ρωμαϊκών χρόνων. Στα ΒΔ υπάρχει μεταγενέστερο κωδωνοστάσιο και προσθήκες, ενώ στα ΒΑ εντοπίζεται ένα πετρόκτιστο, ορθογώνιο, θολοσκέπαστο κτίσμα, που σήμερα λειτουργεί ως οστεοφυλάκιο.
Ο ναός βρίσκεται στην Περιστερά, στο χωριό του δήμου Θέρμης στη Μακεδονία. Ο πληθυσμός του ανέρχεται σε 770 κατοίκους και είναι χτισμένο στους νοτιοανατολικούς πρόποδες του Χορτιάτη, σε υψόμετρο 570 μέτρων. Πρόκειται για ένα πολύ παλιό χωριό, γνωστό για την εκκλησία του Αγίου Ανδρέα, την αρχαιότερη εκκλησία στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, υπαγόταν διοικητικά στο ναχιγιέ του Παζαργκιάχ (σημερινή Απολλωνία Θεσσαλονίκης) και ήταν ένα από τα χωριά που παρήγαγαν ξυλοκάρβουνο για τα μεταλλεία των Σιδηροκαυσίων.
Το 1821, η Περιστερά συμμετείχε στην επανάσταση της Χαλκιδικής και καταστράφηκε ολοκληρωτικά από τους Τούρκους.
πληροφορίες από Υπουργείο Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων
