Η 24η Οκτωβρίου έχει ορισθεί από τα Ηνωμένα Έθνη ως Ημέρα και την Ευρωπαϊκή Ένωση ως Ημέρα αφιερωμένη στις ακτές της Μεσογείου.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ακτές της Μεσογείου είναι η μόλυνση των νερών, ο κίνδυνος εξαφάνισης ειδών από την πανίδα και την χλωρίδα, η υπεραλίευση και η δραματική αστικοποίηση του παράκτιου περιβάλλοντος…
Η Μεσόγειος θάλασσα θεωρείται η κοιτίδα του ανθρώπινου πολιτισμού… είναι η μεγαλύτερη κλειστή θάλασσα της Γης, που εκτείνεται ανάμεσα στη νότια Ευρώπη, τη δυτική Ασία και τη βόρεια Αφρική. Συνδέεται μέσω του στενού του Γιβραλτάρ με τον Ατλαντικό ωκεανό (δυτικά), μέσω της διώρυγας του Σουέζ με την Ερυθρά θάλασσα και μέσω του Ελλησπόντου με την Προποντίδα και τη Μαύρη θάλασσα.
Μεγάλες θαλάσσιες λωρίδες εισχωρούν βαθιά στην ξηρά και σχηματίζουν τα πελάγη…της Αδριατικής θάλασσας, του Ιόνιου πελάγους, του Αιγαίου πελάγους, του Κρητικού, του Βητικού πελάγους -μεταξύ Ισπανίας και Αφρικής-, του Τυρρηνικού πελάγους, του Σαρδώου πελάγους, του Βαλεαρικού πελάγους, ενώ σε όλα σχεδόν τα παράλια της σχηματίζονται αναρίθμητοι κόλποι και ακρωτήρια.
Στη Μεσόγειο
Η Μεσόγειος θάλασσα αγκαλιάζει 22 χώρες… Ισπανία, Γαλλία, Μονακό, Ιταλία, Μάλτα, Σλοβενία, Κροατία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο, Αλβανία, Ελλάδα, Κύπρος, Τουρκία, Συρία Λίβανος, Ισραήλ, Παλαιστίνη, Αίγυπτος, Λιβύη, Τυνησία, Αλγερία και Μαρόκο…και σε αυτήν εκβάλουν πέντε μεγάλοι ποταμοί ο Νείλος, ο Τίβερης, ο Έβρος, ο Ροδανός, ο Πάδος αλλά και δεκάδες μικρότεροι…
Στις ακτές της Μεσογείου βρίσκονται ιστορικές μεγάλες πόλεις που χάνονται στα βάθη του χρόνου στην ιστορία αλλά και στις ανταλαγες προιοντων και ιδεων όπου βρίσκονται και τα μεγάλα λιμάνια της. Μεγάλες πόλεις και λιμάνια της Μεσογείου είναι: Μάλαγα, Καρθαγένη, Βαλένθια, Πάλμα ντε Μαγιόρκα, Βαρκελώνη, Μασσαλία, Κάννες, Νίκαια, Μονακό, Γένοβα, Ρώμη, Νάπολη, Κάλιαρι, Παλέρμο, Κατάνη, Μεσσήνη, Βαλέτα, Μπρίντιζι, Μπάρι, Ανκόνα, Ρίμινι, Βενετία, Τεργέστη, Ριέκα, Σπλιτ, Ντουμπρόβνικ, Δυρράχιο, Κέρκυρα, Πάτρα, Καλαμάτα, Πειραιάς, Χανιά, Ηράκλειο, Βόλος, Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Αλεξανδρούπολη, Σμύρνη, Ρόδος, Αττάλεια, Άδανα, Αλεξανδρέττα, Λατάκεια, Πάφος, Λεμεσός, Λάρνακα, Τρίπολη (Λιβάνου), Βηρυττός, Σιδώνα, Χάιφα, Τελ Αβίβ, Γάζα, Πορτ Σάιντ, Αλεξάνδρεια, Βεγγάζη, Τρίπολη (Λιβύη), Τύνιδα, Αλγέρι, Οράν, Θέουτα κ.α..
Τα σημαντικότερα σε μέγεθος νησιά είναι: η Σικελία, η Σαρδηνία, η Κορσική, η Κύπρος, η Κρήτη, η Εύβοια, η Μαγιόρκα, η Μινόρκα, η Ρόδος, η Λέσβος, Χίος, Κεφαλλονιά, Κέρκυρα, Λήμνος, Σάμος, Ζάκυνθος, Λευκάδα, Ίμβρος, Κύθηρα, Ικαρία, Μάλτα, Έλβα, Μαγιόρκα, Μινόρκα και πολλά μικρότερα.
Το κλίμα της Μεσογείου έχει πολλά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που το ξεχωρίζουν από τα κλίματα άλλων περιοχών του κόσμου. Το μεσογειακό κλίμα είναι ήπιο το χειμώνα, βροχερό το φθινόπωρο και την άνοιξη και θερμό το καλοκαίρι, με μεγάλες διακυμάνσεις από περιοχή σε περιοχή.
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ
Για πολλούς αιώνες, παρά τους τόσους λαούς που κατοικούσαν γύρω της, δεν είχε κάποιο ιδιαίτερο όνομα. Ο Ηρόδοτος για παράδειγμα χρησιμοποιεί επί μέρους ονόματα θαλασσών και κολπώσεών της αντί ως ενιαίου συνόλου. Άλλοι αρχαίοι Έλληνες αναφέρονται σ’ αυτήν περιφραστικά, είτε προς τον έξω από τις Ηράκλειες στήλες ωκεανό, είτε ως γνωστότερη την έσω από τις εν λόγω στήλες όπως για παράδειγμα ο Στράβων την ονομάζει: «η εντός και καθ΄ ημάς λεγόμενη θάλασσα», προσδιορισμό που πιστά μιμήθηκαν αργότερα και οι Ρωμαίοι και την ονόμασαν ημέτερη θάλασσα. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης και ο Πολύβιος την ονομάζουν θάλασσα έναντι εκείνου του ωκεανού, ενώ άλλοι Ρωμαίοι χρησιμοποιούν τους όρούς εσωτερική θάλασσα και Μεγίστη θάλασσα.
Στα μέσα του 3ου αιώνα, πρώτος ο Σολίνος την ονομάζει ως «μεταξύ δύο ηπείρων θάλασσα», κι έτσι έγινε ο ιστορικός ανάδοχος του ονόματος της. Κατά το 16ο και 17ο αιώνα ονομάζεται Λευκή θάλασσα ή θάλασσα των Ελλήνων. Έτσι την ονόμαζαν και οι Τούρκοι σε αντιδιαστολή με το Αιγαίο και τη Μαύρη θάλασσα. Η πατρότητα του ελληνικού όρου «Μεσόγειος» οφείλεται στον γεωγράφο – επίσκοπο Αθηνών Μελέτιο το 1707 μ.Χ. (Γεωγραφία παλαιά και Νέα, Α 80), με τον επιπρόσθετο χαρακτηρισμό ως «δεύτερο κόλπο του ωκεανού», εννοώντας ως πρώτο τον Βισκαϊκό.
Η Μεσόγειος είναι η αρχαιότερη ιστορικά γνωστή θάλασσα. Υπήρξε σημαντικό εμπορικό και ταξιδιωτικό πέρασμα από τα αρχαία χρόνια, καθώς στην ευρύτερη περιοχή της αναπτύχθηκαν πολλοί σημαντικοί πολιτισμοί.
Οι πρώτες ναυτικές δυνάμεις που εμφανίστηκαν στην περιοχή είναι οι Αιγύπτιοι (από την 4η χιλιετία π.Χ.) και αργότερα οι Κρήτες της μινωικής εποχής, που λέγεται ότι ταξίδεψαν μέχρι την Ιβηρική χερσόνησο. Την ίδια εποχή γνώρισαν ναυτική ανάπτυξη και οι νοτιοελλαδικές πόλεις των Αχαιών (20ος-15ος αιώνα π.Χ.). Με την κάθοδο των Δωριέων και την παρακμή του μινωικού και του μυκηναϊκού πολιτισμού, εντάθηκε η ναυτική δραστηριότητα των Ελλήνων, καθώς και των Φοινίκων, που ίδρυσαν αρκετές αποικίες στα βόρεια και στα νότια παράλια της ανατολικής Μεσογείου.
Με την είσοδο του 5ου π.Χ. αιώνα, εμφανίστηκαν στη Μεσόγειο οι Πέρσες, που μετά από συνεχείς πολέμους με τους Έλληνες υποχρεώθηκαν να περιοριστούν σε ορισμένες θέσεις. Τον ίδιο αιώνα αναπτύχθηκαν ως μεγάλη ναυτική δύναμη οι Καρχηδόνιοι, που κάτω από την πίεση των ελληνικών ναυτικών πόλεων δεν κατόρθωσαν να κυριαρχήσουν στη Μεσόγειο. Ο μακρόχρονος πόλεμος ανάμεσα στην Αθήνα και στη Σπάρτη (431 – 404 π.Χ.) είχε ως αποτέλεσμα την αναστολή της ελληνικής ναυτικής υπεροχής, ακολούθησε όμως η εποχή του Αλεξάνδρου και των διαδόχων του, κατά την οποία η Μεσόγειος, παρά την αξιοποίηση άλλων θαλάσσιων περιοχών, γνώρισε τεράστια ανάπτυξη στον οικονομικό και πολιτιστικό τομέα. Η παρακμή των ελληνιστικών κρατών έφερε στο προσκήνιο τη Ρώμη, που μετά από πολύχρονους και αιματηρούς αγώνες με τους Καρχηδόνιους κατόρθωσε να επιβάλει την κυριαρχία της στη Μεσόγειο, κυριαρχία που δεν αμφισβητήθηκε ως τον 3ο μ.Χ αιώνα.
Με την παρακμή του ρωμαϊκού κράτους και τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Ανατολή, η ρωμαϊκή ναυτική δύναμη εξασθένισε. Τα πρώτα χρόνια του βυζαντινού κράτους συμπίπτουν με την κάθοδο βόρειων φυλών στη Μεσόγειο (Γότθων, Βανδάλων κ.ά.), που κατόρθωσαν, παρά τις ήττες τους από τους Βυζαντινούς, να κατοχυρώσουν ορισμένες περιοχές.
Τον 7ο αιώνα οι Άραβες, φορείς νέων αντιλήψεων και πολιτισμού, απέσπασαν από την αυτοκρατορία τα βόρεια παράλια της Αφρικής και άπλωσαν την κυριαρχία τους μέχρι την Ισπανία. Ο 9ος και ο 10ος αιώνας σημαδεύονται από τη ναυτική ανάπτυξη των Σαρακηνών, των οποίων οι πειρατικοί στόλοι έγιναν ο φόβος και ο τρόμος της Μεσογείου. Τον 11ο αιώνα σημειώνεται η εμφάνιση των Νορμανδών στη Μεσόγειο. Το 12ο και το 13ο αιώνας παρουσιάστηκε ένας νέος πρωταγωνιστής στην οικονομική και πολιτιστική ζωή της Μεσογείου, οι ιταλικές πόλεις, και ιδιαίτερα η Πίζα, η Γένοβα και η Βενετία, που για αιώνες καθόρισαν τις ιστορικές εξελίξεις της περιοχής.
Ιδιαίτερα σημαντικό ιστορικό γεγονός στάθηκε η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους το 1453 μ.Χ. και η επικράτηση των τελευταίων σε όλη σχεδόν την ανατολική Μεσόγειο. Η επικράτηση των Τούρκων είχε ως αποτέλεσμα την αναστολή της οικονομικής ζωής της Μεσογείου και τη διακοπή της επικοινωνίας ανάμεσα στο ανατολικό και στο δυτικό της τμήμα. Οι αιώνες που ακολούθησαν σημαδεύονται από διαρκείς πολέμους ανάμεσα στα χριστιανικά βασίλεια και στους Τούρκους, καθώς και από πολέμους ανάμεσα στους διάφορους χριστιανούς ηγεμόνες για τον έλεγχο των εμπορικών δρόμων της Μεσογείου.
Ο 17ος και ο 18ος αιώνας ήταν περίοδος ακμής της Γαλλίας και της Αγγλίας, που μετά από διαρκείς πολέμους ενίσχυσαν τη θέση τους στη Μεσόγειο, σε βάρος των Τούρκων και άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων.
Ο 19ος αιώνα συνοδεύτηκε από μεγάλα ιστορικά γεγονότα, που είχαν ως αποτέλεσμα την κατοχύρωση της αγγλικής υπεροχής στη Μεσόγειο. Οι Άγγλοι εγκαταστάθηκαν στο Γιβραλτάρ (1704), στη Μάλτα (1800), στην Κύπρο (1878), στην Παλαιστίνη και στην Αίγυπτο (1882).
Ο αιώνας αυτός ήταν περίοδος όξυνσης του “ανατολικού ζητήματος”, του ανταγωνισμού δηλ. των μεγάλων δυνάμεων, που επιδίωκαν έναν επωφελή για τις ίδιες διαμελισμό της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η ένταση του ανταγωνισμού αυτού, σε συσχετισμό με τις προσπάθειες για έλεγχο των αγορών σε άλλα σημεία του πλανήτη, προκάλεσε πολλές συγκρούσεις ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη, που κατέληξαν τελικά στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο (1914 – 1918). Ο πόλεμος αυτός είχε ως αποτέλεσμα ανακατατάξεις στην περιοχή της Μεσογείου. Ενίσχυση της θέσης των Αγγλογάλλων και εξαφάνιση της τουρκικής ναυτικής επιρροής.
Ακολούθησε η περίοδος του μεσοπολέμου (1918-1939), με κύριο χαρακτηριστικό τη ναυτική ανάπτυξη της Ιταλίας σε βάρος της Αγγλίας και την όξυνση των αντιθέσεων ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις. Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος (1939-1945) δημιούργησε νέες ανακατατάξεις στη Μεσόγειο. Η Γαλλία και η Αγγλία, παρά τη συμμετοχή τους στο συνασπισμό των νικητών, εξασθένισαν, και μια σειρά εξαρτημένα αραβικά κράτη κατόρθωσαν να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους. Ταυτόχρονα, ενισχύθηκε η θέση των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης στη Μεσόγειο, που αποτέλεσαν και τους πρωταγωνιστές νέων μεγάλων αντιθέσεων σε διεθνές επίπεδο.
Οι τελευταίες δεκαετίες ήταν για τις χώρες της Μεσογείου περίοδος οικονομικής κρίσης, πολιτικοκοινωνικών αναστατώσεων (Ιταλία, Τουρκία, Λιβύη, Αλγερία), πραξικοπημάτων ( Ελλάδα, Τουρκία, Συρία κ.ά.), τοπικών πολέμων ή κρίσεων (αραβοϊσραηλινός πόλεμος, Ελληνοτουρκική κρίση, κατάληψη της μισής Κύπρου από τους Τούρκους, ρήξη Αλγερίας – Μαρόκου κ.ά.), καθώς και εθνικοαπελευθερωτικών εξεγέρσεων (Παλαιστίνη, Μαρόκο κ.ά.).
Η Μεσόγειος θάλασσα στην Παλαιά Διαθήκη συναντιέται με την ονομασία Μεγάλη θάλασσα ή θάλασσα.
Για πρώτη φορά συναντούμε τη Μεσόγειο θάλασσα στο βιβλίο της Εξόδου, όπου κατά την όγδοη καταστροφή που έπληξε την Αίγυπτο, ο Θεός μ’ έναν δυνατό άνεμο από τη θάλασσα (Μεσόγειος), παρέσυρε τις ακρίδες και τις έριξε στην Ερυθρά θάλασσα (Έξοδος 10,1-20).
Όταν οι Ισραηλίτες ήταν στο όρος Σινά, η χώρα που τους υποσχέθηκε ο Θεός, εκτεινόταν από την Ερυθρά θάλασσα ως τη Μεσόγειο θάλασσα και τη χώρα των Φιλισταίων, και από την έρημο Σουρ ως τον Ευφράτη και τον Αντιλίβανο (Έξοδος 23,31. Δευτερονόμιο 11.24). Σε άλλο σημείο ο Θεός είπε στον Μωυσή και στον Ιησού του Ναυή, ότι τα όρια της Χαναάν εκτείνονται, νότια από την έρημο έως το όρος Αντιλίβανο στο βορρά, και από τον Ευφράτη ανατολικά έως τη Μεσόγειο θάλασσα δυτικά (Δευτερονόμιο 1,6-7. 11,24. Ιησούς του Ναυή 1,4).
Η Μεσόγειος θάλασσα ήταν ένα από ένα από τα σημεία οριοθέτησης των συνόρων της Χαναάν, που ο Θεός όρισε στο Μωυσή. Τα νότια σύνορα ξεκινούσαν από την έρημο Σιν, κατά μήκος τα σύνορα με την Εδώμ, έως την Νεκρά θάλασσα. Και επειδή τα όρια διέγραφαν κυκλική πορεία, ανέβαιναν προς την ανωφέρεια Ακραβίν, περνούσαν από την τοποθεσία Σεννά και φτάνουν στην Κάδης Βαρνή, περνάνε από την Αράδ και την τοποθεσία Ασεμωνά προς τον χείμαρρο της Αιγύπτου και καταλήγουν τα νότια σύνορα στη Μεσόγειο θάλασσα. Προς δυσμάς η Μεσόγειος θάλασσα αποτελούσε το φυσικό όριο της Χαναάν. Τα βόρεια σύνορα ξεκινούσαν από τη Μεσόγειο θάλασσα έως το Όρος (Ερμών;). Από κει η οριογραμμή πήγαινε στην Εμάθ, περνούσε από την Σαραδάκ και την Δεφρωνά και κατέληγε στην Αρσεναΐν (Αριθμοί 34,1-9).
Μετά την κατάληψη της Χαναάν από τους Ισραηλίτες, η Μεσόγειος θάλασσα αποτέλεσε φυσικό σύνορο για πολλές φυλές του Ισραήλ (Ιησούς του Ναυή 13,7). Τα νότια σύνορα της φυλής Ιούδα ξεκινούσαν από τη Νεκρά Θάλασσα, περνούσαν από την έρημο Σιν, μετά από την Κάδης, από την Σελμωνά, μετά από την κοιλάδα που είναι προς την Αίγυπτο και κατέληγαν στη Μεσόγειο θάλασσα. Από τις εκβολές του Ιορδάνη στη Νεκρά θάλασσα ξεκινούσαν και τα βόρεια σύνορα τα οποία κατέληγαν στη Μεσόγειο θάλασσα, η οποία αποτελούσε και τα δυτικά όρια της φυλής Ιούδα (Ιησούς του Ναυή 15,1-12. 15,47).
Τα όρια της φυλής Εφραίμ άρχιζαν από τον Ιορδάνη, στο ύψος της Ιεριχούς, περνούσαν από τη Βαιθήλ (Λουζά) και από την Κάτω Βαιθωρών και κατέληγαν στη Μεσόγειο θάλασσα. Από κει αφού περνούσαν από πολλές τοποθεσίες κατέληγαν πάλι στον Ιορδάνη ποταμό (Ιησούς του Ναυή 16,1-3). Αλλά και τα νότια σύνορα της φυλής Μανασσή άρχιζαν από την Δηλανάθ (Ανάθ) και μετά από πολλές τοποθεσίες κατέληγαν στη Μεσόγειο θάλασσα (Ιησούς του Ναυή 17,7-10). Παρόμοια και τα όρια της φυλής Ασήρ, από το όρος Κάρμηλος έφταναν μέχρι την περιοχή της Σιδώνας και της Τύρου και κατέληγαν στη Μεσόγειο θάλασσα (Ιησούς του Ναυή 19,27-29).
