…στο Πέρασμα του Ντραγουντέλη… στο Βουνό που χάρισε το όνομα του … βρίσκεται ο βασιλιάς Ίταμος ή δέντρο του θανάτου… ένα μυστηριώδες δέντρο…ένα Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης…είναι ο γηραιότερος αντιπρόσωπος της οικογένειας του στην Ελλάδα αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Βαδίζοντας στο ορεινό μονοπάτι ..στο Πέρασμα του Ντραγουντέλη… εδώ μέσα στο κάστρο του και σε απόσταση 80 μέτρων από το δρόμο αντικρίζουμε να στέκεται ορθός ο 2000 ετών γηραιός Ίταμος… Στα μονοπάτια του Ίταμου στο “μπαλκόνι του Αιγαίου”…
Η Σιθωνία είναι γνωστή για τις παραλίες της… αν θέλει βέβαια κανείς μπορεί να τις απολαύσει και από ψηλά… Θα ορίσετε ξανά την έννοια “μπαλκόνι του Αιγαίου”… Ανεβείτε στον Ίταμο και θα εκπλαγείτε…
…Μπορεί όλα τα μονοπάτια του Ίταμου να είναι μοναδικά. Αυτό όμως το μονοπάτι που μας οδηγεί στη θέση του αρχαίου δένδρου είναι ιδιαίτερο μυστηριακό…
Μια θέση εντελώς ξεχωριστή, λες και ο βασιλιάς της χλωρίδας του βουνού αποφάσισε να κρατήσει την μοναδικότητα.
Ψηλοί στρογγυλεμένοι όγκοι γρανίτη από την μια και εντυπωσιακά μεγάλα στελέχη μαύρης πεύκης από την άλλη να περικλείουν ένα μικρό ξέφωτο μας δίνουν την εντύπωση ενός καλά οχυρωμένου φυσικού κάστρου.
Εκεί, μέσα στο κάστρο του και σε απόσταση 80 μέτρων από το δρόμο στέκεται ο 2000 ετών γηραιός Ίταμος.
Δέντρο της οικογένειας των ταξιδών, ο Ίταμος, ανήκει στην τάξη των ταξωδών των κωνοφόρων και είναι ο γηραιότερος αντιπρόσωπος της οικογένειας του στην Ελλάδα αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Η κοινή ονομασία του είναι ίταμος ή ήμερο έλατο ή δέντρο του θανάτου… Είναι ένα μυστηριώδες δέντρο. Εκτός από το σαρκώδες τμήμα του καρπού του, όλα τα άλλα μέλη του είναι τοξικά.
Ωστόσο ο παράξενος τρόπος με τον οποίο αναπτύσσεται και η ικανότητά του να αναβλαστάνει και να αναδημιουργεί παντοτινά τον εαυτό του, τον φέρνει κοντά στην αθανασία.
Ο ίταμος προκαλεί το θάνατο αλλά δεν πεθαίνει ποτέ.
Οι άνθρωποι ενθουσιάζονταν από τα δέντρα του ιτάμου με ηλικία χιλιάδων χρόνων και πάντα είχαν μια αμφιλεγόμενη σχέση με το δέντρο, μια σχέση που ταλαντευόταν μεταξύ της λατρείας και της καταστροφής.
Είναι ένα σπάνιο είδος που απειλείται με εξαφάνιση στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης. Πληθυσμοί του στην Ελλάδα σε μεμονωμένα άτομα, ομάδες ή λόχμες , βρέθηκαν σε 117 δάση και σε 173 διαφορετικές θέσεις, όπου ο συνολικός πληθυσμός φυομένων δένδρων που αναφέρθηκαν, ανέρχεται σε 10.000 άτομα περίπου στον κόσμο.
Στους ευρωπαϊκούς λαούς και ιδιαίτερα στους Κέλτες, ο ίταμος θεωρούταν ότι είναι σύμβολο της παλιάς μαγείας και ότι αποτελεί το πιο ισχυρό δέντρο για προστασία ενάντια στο κακό.
Λόγω της μακροζωίας του φυτευόταν σε νεκροταφεία και εκκλησίες ως μέσο σύνδεσης με τους προγόνους.
Ο Χέλμουτ Μπάουμαν στο έργο του «Η Ελληνική χλωρίδα στο μύθο, την τέχνη και τη λογοτεχνία» αναφέρει για τον Ίταμο:
«… Ο ίταμος ήταν αφιερωμένος στις Ερινύες, τις χθόνιες θεότητες της εκδίκησης, που τιμωρούσαν τις ανθρώπινες ασέβειες με το δηλητήριο αυτού του δέντρου. Η τοξικότητα αυτή ήταν γνωστή από πολύ παλιά.
Πραγματικά, πεντακόσια γραμμάρια από τα φύλλα του μπορούν να σκοτώσουν ένα άλογο. Η Άρτεμις χρησιμοποιούσε βέλη δηλητηριασμένα με ίταμο.
Με εντολή της μητέρας της και με τέτοια βέλη σκότωσε τα παιδιά της Νιόβης, που καυχιόταν για την πολυτεκνία της, σε σύγκριση με τη Λητώ (΄Ομηρος Ιλ. 11.24.607).
Ένα αξιοθαύμαστο και αξιοσέβαστο δέντρο που γλίτωσε από την φοβερή φωτιά του 1945 που κατέκαυσε ολόκληρο το βουνό, χαρακτηρισμένο σήμερα ως Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης, είναι αυτό που θύμισε και ξαναέδωσε το προ-ελληνικό όνομά του, στον Ορεινό Όγκο της Σιθωνίας.
Το προηγούμενο όνομα του βουνού της Σιθωνίας ήταν Ντραγκουντέλης, Ντραγντέλης ή Ντραγντέλς αλλά και Δραγουδέλης αργότερα.
«Αγαπημένο ή αγαπητό μέρος», όπως το ονόμαζαν για αιώνες οι Σαρακατσαναίοι εποχικοί βοσκοί που είχαν εδώ τα χειμαδιά τους να ξεχειμωνιάσουν τα κοπάδια τους.
Κοπάδια που οι γεροντότεροι ντόπιοι αναφέρουν ακόμα και σήμερα ως, «πειραστκά», περαστικά. Μ’ ένα από αυτά τα ονόματα θ’ ακούσετε τους ντόπιους ν’ αποκαλούν ακόμα το βουνό τους.
Πόσες όμως ακόμα φυσικές καταστροφές μπορεί να ξεπέρασε άραγε, στα 2000 χρόνια της ύπαρξής του, που εμείς δεν γνωρίζουμε;
Ο Ίταμος ως φυτό έχει πολύ αργό ρυθμό ανάπτυξης και είναι, είδος που φύετε κυρίως στις χώρες της Κεντρικής Αμερικής, γνωστό στους Ινδιάνους αλλά και στην δική μας «θεά» του κυνηγιού, την Άρτεμη, που χρησιμοποιούσαν το δηλητήριο του ώστε τα βέλη τους να είναι πιο θανατηφόρα στο κυνήγι, μιας και το μόνο μη δηλητηριώδης μέρος του φυτού, είναι το περικάρπιό του.
Το σίγουρο είναι ότι τα αιγοπρόβατα και τα βοοειδή και τα άγρια ζώα του βουνού που κάθονται στη σκιά του … τα ζαρκάδια, οι λύκοι, τα τσακάλια αλλά και οι αλεπούδες, οι λαγοί και τα αγριογούρουνα…. Και τα λίγα ελάφια… που βόσκουν στην περιοχή δεν τον αγγίζουν…
Ως φυτό ο Ίταμος, είναι σπάνιο, δίοικο και αειθαλές είδος που απειλείται με εξαφάνιση στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες (π.χ., Σκανδιναυία μέχρι Μεσόγειο, βόρεια Αφρική, Τουρκία, Καύκασος).
Στην Ελλάδα ο ΄Ιταμος ανήκει στην ομάδα των σπάνιων και υπό-εξαφάνιση ειδών (τα δάση ΄Ιταμου αποτελούν τύπο οικότοπου με κωδικό 9580 που προστατεύεται από το παράρτημα Ι της οδηγίας 92/43ΕΕ), καθώς οι βοσκοί και οι κτηνοτρόφοι το αφανίζουν, καθώς είναι δηλητηριώδες για τα ζώα τους.
Για τη διαιώνισή του ακολουθεί μια ιδιαίτερη οικο-στρατηγική επιβίωσης, με αντοχή στις ανθρωπογενείς και άλλες πιέσεις, με πολύ αργή αύξηση, που για να φτάσει στην ωριμότητά του απαιτούνται γύρω στα 70 χρόνια, ενώ η μακροβιότητά του είναι παροιμιώδης.
Είναι δέντρο που μεγαλώνει αργά και ζει πάρα πολλά χρόνια. Πιο συγκεκριμένα, η μεγαλύτερη διάμετρος του κορμού (σχεδόν τα 4m), εκτιμάται πως απαιτεί 2000 έτη ανάπτυξης. Ενδεχομένως πρόκειται για το πλέον μακρόβιο δένδρο της Ευρώπης.
Η μακροβιότητά του εξασφαλίζεται μερικώς από τη μοναδική ιδιότητα του ίταμου να ραγίζει, λόγω του υπερβολικού βάρους της ανάπτυξης του κορμού του, δίχως όμως να προσβάλλεται από ασθένειες στις ρωγμές όπως όλα σχεδόν τα υπόλοιπα δένδρα (ενδεχομένως λόγω τοξικότητας του κορμού του).
Τον Ίταμο τον σέβονται, επισκεφτείτε τον, θαυμάστε τον, μην τον αγγίζετε, νοιώστε το ρίγος των αιώνων που προσεγγίζετε και απολαύστε το τοπίο του που σας προσφέρει απλόχερα.
Η επιθυμία ν’ αναρριχηθούμε στους τεράστιους γρανιτένιους βράχους γίνεται πρόκληση όταν παρατηρήσουμε πως πεύκα και όχι μόνο αγριολούλουδα, απλώνουν τις ρίζες τους και μεγαλώνουν πάνω σ’ αυτούς, λες κι είναι οι ακοίμητοι φρουροί του κάστρου του.
Κι η κορυφή του Άθωνα, απέναντι, μας συναρπάζει. Μα αν αποφασίστε να κοιμηθείτε βράδυ στον ίσκιο του τότε εκεί αργά στο σούρουπο ή λίγο πριν τη χαραυγή, ίσως να συναντήστε και τα ζαρκάδια που ενδημούν στη περιοχή.
Αν είστε από τους τυχερούς γεμίστε τα μάτια σας από την ομορφιά τους στο λίγο χρόνο που θα σας προσφέρουν γιατί με το που θα σας αντιληφθούν, θα φύγουν.
Πηγή: Δασαρχείο Χαλκιδικής
