γράφει ο Παπαστεργίου Αστέριος,Γεωπόνος
Η Πορταριά είναι ένα παλιό και σημαντικό χωριό της Χαλκιδικής, που βρίσκεται στο πεδινό δυτικό τμήμα του νομού, στον κάμπο της «Καλαμαριάς», όπως ονομάζεται από τα βυζαντινά χρόνια η περιοχή αυτή. Η ίδρυση της χάνεται στα βάθη των αιώνων και μόνο προφορικές παραδόσεις αναφέρουν την ύπαρξη μιας «πορτάρας» στην είσοδο του χωριού. Οι πρώτες γραπτές αναφορές για την Πορταρέα (όπως ονομαζόταν τότε), είναι του 1060 μ.Χ. στα αρχεία της Ι.Μ. Εσφιγμένου του Αγίου Όρους. Βέβαια αυτό δεν αποτελεί απόδειξη της απαρχής του χωριού καθότι και η πρώτη γραπτή αναφορά για την ύπαρξη της Μονής Εσφιγμένου, είναι περίπου στο 1000 μ.Χ., πράγμα που πιθανολογεί την προγενέστερη ύπαρξη του χωριού, πριν δηλαδή ιδρυθεί η Μονή.
Φυσικά, όπως όλα τα παλιά χωριά έτσι και η Πορταριά έχει στολιστεί με παραδόσεις και ιστορικά στοιχεία που πολλές φορές πλέκονται άρρηκτα και αλληλοσυμπληρώνονται, δίνοντας σε μεγάλο βαθμό την πραγματική ιστορική ταυτότητα της περιοχής. Οι πρόγονοι μας σε πολλές σημαντικές στιγμές, τιμώντας την ιστορία τους, ευγνωμονώντας τη θεία πρόνοια, αλλά και αφήνοντας τη μνήμη σαν παρακαταθήκη και στις επόμενες γενιές δημιούργησαν έθιμα, πανηγύρια και παραδόσεις που περνούν από γενιά σε γενιά συνήθως προφορικά.
Σε μια τέτοια παράδοση, σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, πιθανόν οφείλεται και η πανήγυρη του Αγίου Αθανασίου, που γίνεται κάθε χρόνο στις 2 Μαΐου, εορτάζεται η ανακομιδή των λειψάνων του Αγίου Αθανασίου Επισκόπου Αλεξανδρείας, στην οποία είναι αφιερωμένος και ο ναός στη νότια είσοδο της Πορταριάς και αποτελεί την δεύτερη μεγάλη τοπική εορτή του χωριού. Ο σημερινός ναός του Αγίου Αθανασίου χτίστηκε το 1860 και στην περιοχή του άλσους γύρω από τον ναό υπήρχε παλιά το κοιμητήριο του χωριού.
Η παράδοση θέλει την εορτή να ξεκινά μάλλον από τον 14ο αιώνα όπου ο άγιος προστάτευσε το χωριό από το πέρασμα της μαύρης πανούκλας (1347), της φοβερής αρρώστιας που αποδεκάτισε τον πληθυσμό όλης της Ευρώπης. Μάλιστα η προφορική παράδοση λέει ότι η αρρώστια ήρθε στο λιμάνι της Ιερισσού, με καράβι που μετέφερε βαμβάκι. Ένα φορτίο από αυτό το βαμβάκι, ξεκίνησε από την Ιερισσό, με άμαξα που έσερναν βόδια και μετέδωσε την αρρώστια σε όλη την περιοχή των μετοχιών γύρω από την Πορταριά. Τα ζώα αρχικά δεν ανέβαιναν προς το χωριό αλλά περιδιάβαιναν τα γύρω χωριά τα οποία και μολύνθηκαν. Όταν η αρρώστια άρχισε να πλησιάζει το χωριό, οι κάτοικοι προσευχήθηκαν θερμά και η θεια πρόνοια οικονόμησε την αρωγή του Αγίου Αθανασίου, ο οποίος όπως αναφέρεται με μια πολύ γλαφυρή και αξιόλογη προφορική περιγραφή στη λαϊκή μας παράδοση, εμπόδισε την αρρώστια να εισέλθει στο χωριό. Έτσι η αρρώστια δεν μπήκε στο χωριό και οι Πορταριανοί τιμώντας και ευγνωμονώντας τον Άγιο έχτισαν ναό στην είσοδο του χωριού και πανηγύριζαν στις 2 Μαΐου κάθε χρόνο. Το αξιοσημείωτο είναι πόσο ταιριάζουν τα στοιχεία της προφορικής παράδοσης, που διασώζεται από στόμα σε στόμα για περισσότερους από έξι αιώνες, με τα ιστορικά στοιχεία από γραπτές πηγές.
Ο εορτασμός γίνεται ακόμη και σήμερα με επισημότητα και λαμπρότητα ξεκινώντας από την παραμονή με εσπερινό και λιτάνευση της εικόνας του αγίου στους δρόμους του χωριού την οποία ακολουθούν πλήθος πιστών. Το βράδυ ο ναός μένει ανοικτός και πολλοί πιστοί ισχυρίζονται ότι ακούν το βήμα του αγίου και το μπαστούνι του, που μπαίνει από την είσοδο στο ιερό. Κατά την ημέρα της εορτής γίνεται θεία Λειτουργία και μετά την απόλυση μοιράζεται στο εκκλησίασμα ψωμάκι με κασέρι, κόκκινο αυγό και ζαχαρωτό από την επιτροπή της πανηγύρεως.
Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας στην γιορτή του Αγίου Αθανασίου γνωρίζουμε οτι γινόταν αγώνες, που περιελάμβαναν αγώνες δρόμου, άλματα, σφαίρα και λοιπά αγωνίσματα στίβου. Το βασικότερο αγώνισμα ήταν η πάλη η οποία γίνονταν μεταξύ ενός Έλληνα και ενός Τούρκου. Την ημέρα αυτή ο Τούρκος Διοικητής επέτρεπε στους Έλληνες να πουν ελεύθερα τα παράπονα τους, να εκφραστούν ελεύθερα και να διασκεδάσουν, έτσι οι αγώνες γινόταν μέσα σε πνεύμα συμφιλίωσης. Οι αγώνες σταμάτησαν με εντολή του Τούρκου Διοικητή μετά από σοβαρό τραυματισμό Τούρκου αθλητή σε αγώνα πάλης στον οποίο ανακηρύχθηκε νικητής ο Έλληνας. Αναβίωσαν το 1954 ως “Αθλητικοί Λαϊκοί Αγώνες” με συμμετοχή αθλητών από την Πορταριά και τα γύρω χωριά, σταμάτησαν πάλι για τέσσερα χρόνια και επαναλήφθηκαν το 1958 για να διακοπούν και πάλι. Αναβίωσαν ξανά το 1982 με την ονομασία “Αγιοθανάσια” και πήραν παγχαλκιδικιώτικο χαρακτήρα. Επίσης οι αγώνες πλαισιώνονταν από παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα της γύρω περιοχής. Η οργάνωση των αγώνων γινόταν με την συνεργασία Κοινότητας και Πολιτιστικών Συλλόγων. Τα έπαθλα που δίνονταν ήταν στην αρχή ζώα (π.χ. μοσχάρι), αργότερα γεωργικά εργαλεία (π.χ. αλέτρι) και αργότερα μετάλλια.
Τα Αγιοθανάσια είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την παράδοση του χωριού και αποτελούν μια από τις σημαντικότερες πολιτιστικές κληρονομιές του τόπου μας. Σήμερα οι αγώνες έχουν καταργηθεί αν και τα τελευταία χρόνια (2008-2012) ο Σύλλογος γυναικών Πορταριάς οργάνωνε Πολιτιστικές Εκδηλώσεις στο χώρο του άλσους του Αγίου Αθανασίου, όπου έπαιρναν μέρος χορευτικά και μουσικά σχήματα με χορούς και τραγούδια σχετιζόμενα με την ιστορία της συγκεκριμένης ημέρας. Επίσης προσφέρονταν εδέσματα τοπικά και παραδοσιακά.
Τα Αγιοθανάσια αποτελούν φόρο τιμής για τους Πορταριανούς αλλά και για όλη τη Χαλκιδική καθότι διασώζουν μια παράδοση πολλών αιώνων, είναι σημαντικό να αναβιώσουν μια που η διατήρηση της ιστορικής μνήμης είναι καθήκον κάθε κοινωνίας.
