Χριστούγεννα στη Χαλκιδική σημαίνει παράδοση και έθιμα που έχουν τις ρίζες τους στα βάθη των αιώνων. Με αγάπη όμως στο παρελθόν και σε όσα βρήκαν από τους προγόνους τους, οι κάτοικοι στα περισσότερα χωριά αναβιώνουν τα έθιμα και τηρούν τις παραδόσεις. Με τη βοήθεια των πολιτιστικών συλλόγων και της εκάστοτε δημοτικής αρχής, το 12ημερο γιορτάζεται λαμπρά και οι οικογένειες στις τοπικές κοινότητες ακολουθούν ή πρωτοπορούν, με σεβασμό στη λαογραφία.
Τα Χριστούγεννα, όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, το Χριστόψωμο και το Μέλωμα του Χριστού είχαν την τιμητική τους σε χωριά, κυρίως, στα βόρεια του νομού. Πρόκειται για μια μυσταγωγική τελετή που ακολουθούν όλοι οι πιστοί, σε χωριά όπως η Αρναία, όπου το Μέλωμα, εκτός από τον θρησκευτικό του χαρακτήρα έχει και έντονα πολιτιστικά στοιχεία. Εκτός των άλλων, το Χριστόψωμο είναι συνήθως τόσο μεγάλο ώστε τα κομμάτια του να μοιραστούν σε όλους τους κατοίκους, αφού το ευλογήσει η εκκλησία.
Έπειτα, και συνήθως τη δεύτερη και τρίτη μέρα των Χριστουγέννων, έρχονται η Γουρουνοχαρά και οι Τσιγαρίδες. Όπως μαρτυρούν οι λέξεις, τα εδέσματα είναι από χοιρινό κρέας, που παλαιότερα έσφαζε κάθε οικογένεια, ενώ τώρα αγοράζεται. Πιθανότατα το έθιμο της σφαγής του οικόσιτου χοίρου να ανάγεται στους ρωμαϊκούς χρόνους, τότε που οι γεωργοί θυσίαζαν, κατά τα Σατουρνάλια (17-25 Δεκεμβρίου), προς τιμή του Κρόνου και της Δήμητρας, χοίρο για την ευφορία της γης. Τα παλιά χρόνια κανένα κομμάτι κρέατος του χοίρου δεν πήγαινε χαμένο από τα νοικοκυριά. Εξού και οι τσιγαρίδες για την περιβόητη Τσιγαριδογιορτή. Γουρουνοχαρά δε, έχουμε στο Στανό, το Παλαιοχώρι, αλλά και στην Άθυτο. Εκεί άλλωστε, οι κάτοικοι τηρούν τις παραδόσεις όλες τις γιορτινές μέρες. Χαρακτηριστικό είναι «Το αμίλητο νερό», έθιμο της Αθύτου κατά το οποίο, όλα τα μέλη της οικογένειας και πρώτη-πρώτη η νοικοκυρά, ακολουθούσαν ένα ολόκληρο τελετουργικό με το γέμισμα της στάμνας από τη βρύση του χωριού, ώστε να πάει καλά η χρονιά για όλο το σπιτικό.
Επίσης στην Άθυτο, εκτός από το γνωστό ποδαρικό για το καλό του χρόνου, έχουν και το “Αμποδιακό (ποδαρικό) της εικόνας “. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς πηγαίνουν στην εκκλησία της γειτονιάς τους (το μεσοχώρι στον ναό του Αγίου Δημήτριου, ο απάνω μαχαλάς στον ναό των Αρχαγγέλων και ο κάτω μαχαλάς στον ναό της Αγίας Τριάδας), μια εικόνα από το εικονοστάσι του σπιτιού, τυλιγμένη σε υφαντή πετσέτα. Την εικόνα αυτή, ξημερώματα της πρωτοχρονιάς, η νοικοκυρά του σπιτιού τη φέρνει στο σπίτι να μπει πρώτη και να κάνει το αμποδιακό.
Τα έθιμα των Φώτων
Τα Θεοφάνεια είναι μια μεγάλη και ξεχωριστή γιορτή, επίσης, για πολλές περιοχές της Χαλκιδικής. Πέρα από τον Αγιασμό των υδάτων, με τη δική του ξεχωριστή σημασία για τη Χριστιανοσύνη μας, η μέρα εκείνη περιλαμβάνει πολλά έθιμα που κρατούν τις ρίζες τους στην Τουρκοκρατία και ακόμη πιο παλιά.
Πρωταγωνιστεί το έθιμο της Καμήλας και ο Γάμος της Μανιώς στη Γαλάτιστα. Ένα τριήμερο, ή και τετραήμερο δρώμενο, που πιστά τηρούν όλα τα νοικοκυριά του τόπου. Οι Γαλατσάνοι έχουν καταφέρει να φέρουν το έθιμο σε πρώτο πλάνο στην Κεντρική Μακεδονία, αφού κάθε χρόνο προσελκύει εκατοντάδες κόσμου από κάθε άκρη.
Το έθιμο έχει τις ρίζες του στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και βασίζεται στο γεγονός της αρπαγής της όμορφης Γαλατσάνας Μανιώς από τον Αγά του χωριού με σκοπό να την κλείσει στο χαρέμι του. Τα παλικάρια του χωριού, με επικεφαλής τον αγαπημένο της Μανιώς, μη μπορώντας να ανεχτούν την αρπαγή και την προσβολή, αντέδρασαν και αποφάσισαν να πάρουν πίσω την κοπέλα! Σοφίστηκαν λοιπόν το τέχνασμα της Καμήλας, κάτι παρόμοιο με το Δούρειο Ίππο. Έτσι κατασκεύασαν μια υποτυπώδη καμήλα, και κρυμμένοι μερικοί κάτω από αυτή και άλλοι μασκαρεμένοι από έξω ακολουθούσαν για να μη προκαλέσουν υποψίες.
Οι νέοι λοιπόν του χωριού έστησαν ένα γλέντι και μαζί με την «καμήλα», κατευθύνθηκαν στους τουρκομαχαλάδες, όπου γινόταν γιορτή και γλέντι των τούρκων με αληθινές καμήλες και με τα πολλά ξεγέλασαν τους πάντες και πήραν πίσω την όμορφη Μανιώ.
Στο Παλαιόκαστρο αναβιώνουν οι Φωταροί, με τις παραδοσιακές στολές τους, και τα κουδούνια, που στήνουν τον χορό με απώτερο σκοπό να «ξεγελάσουν» τους Τούρκους. Μπορεί να υπάρχουν έντονα τα στοιχεία της Διονυσιακής λατρείας, αλλά εμπλουτισμένα με παραδοσιακά κάλαντα, τραγούδια και χορούς, τα δρώμενα όπως οι Φωταροί προσαρμόστηκαν στην Τουρκοκρατία προκειμένου να επιβιώσουν οι σκλαβωμένοι Έλληνες.
Γράφει η Σουζάνα Καζάκα για την εφημερίδα “Μακεδονία της Κυριακής”
